Jerzy Andrzejewski – Duisternis bedekt de aarde

JERZY ANDRZEJEWSKI
Duisternis bedekt de aarde

Pools Roman
Vertaling: Lisetta Stembor
Gebonden, 176 blz. € 17,90
90-6265-513-0
Eerste druk 2002

De Poolse schrijver Jerzy Andrzejewski (overleden in 1983) toonde zich van het begin af een zoeker naar duurzame waarden. In zijn eerste naoorlogse roman As en diamant (in 1958 verfilmd door Andrzej Wajda) komt duidelijk het dilemma tot uitdrukking: mag men in oorlogstijd andere maatstaven aanleggen dan in vredestijd?

De auteur maakte in eigen land twee totalitaire regiems mee, de nazi-terreur die werd opgevolgd door de stalinistische. In Duisternis bedekt de aarde (dat in 1957 ten tijde van de dooi verscheen) staat de vijftiende-eeuwse Spaanse Inquisitie model voor de totalitaire systemen in onze tijd: de onverbiddelijke intolerantie, de pressie om anderen te verraden, de wrede martelingen waarmee onzinnige bekentenissen werden afgedwongen, de persoonsverheerlijking, de geregisseerde toejuichingen en bovenal de angst.

In Duisternis bedekt de aarde is het dilemma van een der hoofdpersonen nog dramatischer. Een jonge monnik, die openlijk zijn afschuw van de inquisitiemethoden heeft laten blijken, wordt niettemin tot secretaris van de Grootinquisiteur benoemd. Hij wordt heen en weer geslingerd tussen geloof en twijfel. Wanneer hij ertoe komt zijn beste vriend te verraden, betekent dit zijn ultieme onderwerping aan het systeem. En wanneer de Grootinquisiteur op zijn sterfbed tot inkeer komt en de inquisitie wil opheffen, snoert zijn opvolger hem de mond. Het systeem is de winnaar.

Van Duisternis bedekt de aarde werd in 1988 een indrukwekkende televisiefilm van bijna tweeënhalf uur gemaakt door Stanislav Barabas.

De pers over Duisternis bedekt de aarde
“Een desolate historische roman uit 1957 over de ketterjacht in Spanje als metafoor voor het stalinisme, nu voor het eerst in het Nederlands verschenen en hoogst actueel: een goed boek kan een tweede leven aan.” Vrij Nederland

Duisternis bedekt de aarde bewijst dat de logica van de angst machtiger is dan de menselijke hoop.” Leeuwarder Courant

“De roman is geschreven in een gedragen stijl, bevat prachtige dialogen en leest als een thriller.” Nederlands Dagblad