«‘Caribisch Enigma’ biedt extra dimensie.» – André Oyen

VoorplatEnigma-75Over ‘Caribisch Enigma’ van Brede Kristensen op Lezers tippen lezers, 21 januari 2020:
(…) Het Caribisch gebied herbergt enerzijds heel wat naties, waaronder een groot aantal staatkundige eenheden zoals bijvoorbeeld Cuba, maar anderzijds ook zelfstandige delen van het Britse Gemenebest (Barbados), overzeese departementen van Frankrijk (Guadeloupe, Martinique, enzovoort) en kolonies en ex-kolonies van Nederland. Naast de Caribische Creoolse talen zijn ook Engels, Frans, Spaans en Nederlands, afhankelijk van welke plaats, gebruikte talen. (…) ‘Caribisch Enigma’ is een zoektocht, een zwerftocht, door een even fascinerende als verwarrende archipel. Aan de hand van romans en poëzie van Caribische auteurs (en hun ‘geestelijk vaders’) wordt een beeld van de cultuur en het karakter van dit eilandenrijk geschetst, een kleurrijke collage. (…). Deze essaybundel biedt de mogelijkheid om vergelijkend onderzoek te verrichten of de werken van een auteur uit een bepaald decennium nader uit te pluizen. Na de bestaande werken op het gebied van de literatuurgeschiedenis, als ‘Beneden en boven de wind’ (1996) van Wim Rutgers, het driedelige ‘Pa Saka Kara’ (1996) van Aart Broek, ‘Aruba in literair perspectief’ (2014) en ‘Balans: Arubaans Letterkundig Leven’ (2016) van Wim Rutgers, is ‘Caribisch Enigma’ een goede aanvulling die een extra dimensie biedt.
Lees hier het signalement
Meer over Caribisch Enigma’ bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Brede Kristensen op bij Uitgeverij In de Knipscheer

«De mysterieuze trillingen van de Cariben.» – Aart G. Broek

VoorplatEnigma-75Over ‘Caribisch Enigma’ van Brede Kristensen in Antilliaans Dagblad, 30 december 2019:
(…) Brede Kristensen probeert in zijn boek ‘Caribisch Enigma’ enige herkenningspunten en daarbij enige structuur te ontdekken in wat zich voordoet als een ondoordringbaar mangrovebos. We dwalen rond in een ondoorzichtige wereld. Met een woord dat Kristensen vele malen gebruikt: de wereld is opaak. (…) In de verzameling beschouwingen veronderstelt Kristensen her en der de nodige kennis van werk van auteurs in
de regio, inclusief die van de eigen eilanden Aruba, Bonaire en Curaçao. (…) Het samenstel van beschouwingen zou ‘opaak’ blijven. Een ondoorzichtige Caribische wereld waar Kristensen zich, aan de hand van literatuur, een weg doorheen wringt. (…) Aan de hand van werk van overwegend bekende Caribische auteurs laat hij zien hoe heftig zij zich hebben ingespannen om vat te krijgen op de werkelijkheid en meer nog op wat daarin verborgen zou liggen. Naast Alejo Carpentier komen we onder anderen Patrick Chamoiseau, Radna Fabias, Albert Helman, Jamaica Kincaid, V.S. Naipaul, Jean Rhys, Saint John Perse en Hans Vaders tegen. Zij wroeten naar herkomst en aankomst op de eilanden, naar het nestelen en naar de eigen identiteit te midden van die van anderen, en wroeten naar wat de werkelijkheid van het samenleven behelst en verborgen houdt aan (mogelijke) schoonheid. (…)
Lees hier de recensie
Meer over ‘Caribisch enigma’
Meer over Brede Kristensen bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Aart G. Broek op deze site

«‘Caribisch Enigma’ biedt een extra dimensie op het gebied van de literatuurgeschiedenis.» – Quito Nicolaas

VoorplatEnigma-75Over ‘Caribisch enigma’ van Brede Kristensen in Ñapa (Amigoe), 7 december 2019:
(…) In Brede Kristensens ‘Caribisch Enigma’ met daarin een veelvoud aan essays over een keur aan Caribische schrijvers haakt de auteur gelukkig niet alleen aan op andere publicaties. Ditmaal is het brein van de schrijver dat wordt binnengedrongen op zoek naar achtergronden, motieven en verklaringen die hij vervolgens in een grotere context plaats. Hebdomeros, het alter ego van de auteur, hanteert hierbij verschillende benaderingen om de cultuur, identiteit en realiteit van de Caribische eilandgemeenschappen te achterhalen. Eilanden dia als een sloep op het zeewater drijven, maar die in internationaal opzicht ook in de Verenigde Staten, Canada, Groot-Brittannië, Frankrijk en Nederland heel veel literaire teksten hebben opgeleverd. (…) Het boek biedt een scala aan besprekingen van diverse auteurs als Alejo Carpentier en Patrick Chamaiseau, en van de jongere generaties schrijvers zoals Edwige Danticat en Vladimir Lucien. Ook over auteurs van eigen bodem zoals Eduardo Curet, Cola Debrot, Nydia Ecury, Luis Daal, Radna Fabias en Hans Vaders wordt een en ander opgetekend dat de moeite waard is. Deze essaybundel biedt de mogelijkheid om vergelijkend onderzoek te verrichten of de werken van een auteur uit een bepaald decennium nader uit pluizen. Na de bestaande werken op het gebied van de literatuurgeschiedenis, als ‘Beneden en boven de wind’ (1996) van Wim Rutgers, het driedelige ‘Pa Saka Kara’ (1996) van Aart Broek, ‘Aruba in literair perspectief’ (2014) en ‘Balans: Arubaans Letterkundig Leven (2016) van Wim Rutgers, is ‘Caribisch Enigma’ een goede aanvulling die een extra dimensie biedt. (…)
Nieuwsgierig naar de hele recensie? Belangstellenden uit Nederland kunnen de krantversie aanvragen bij indeknipscheer@planet.nl
Meer over ‘Caribisch enigma’
Meer over Brede Kristensen bij Uitgeverij In de Knipscheer

Brede Kristensen – Caribisch enigma. Essays

VoorplatEnigma-75Brede Kristensen
Caribisch enigma
een odyssee in een collage

Essays
Curaçao – Nederland
gebrocheerd in omslag met flappen, 320 blz.
geïllustreerd met 2 afbeeldingen
€ 24,50
ISBN 978 90 6265 783 4 NUR 323
eerste druk 2019
presentatie 29 november 2019

Het Caribische gebied wordt gekenmerkt door tegenstellingen en ontsporingen. Er is niet één dominante cultuur, ze is heel uiteenlopend en vermengd, in tal van opzichten: etnisch, taalkundig, politiek, [ideologisch,] en religieus. Een ‘leven met verscheidenheden’, zo omschreef de Surinaamse Albert Helman de Caribische mens. Eigenlijk is het Caribisch gebied daarmee, in het klein, een afspiegeling van de wereld, een fragment dat het geheel oproept – de wereld ‘in het groot’ vertoont immers ook de tendens tot globalisering en toenemende vermenging.

In Caribisch enigma worden de cultuur, identiteit en werkelijkheid (in zoverre die is vast te stellen) van het Caribisch gebied in kaart gebracht, zoals deze uit literaire teksten uit de regio naar voren treden – en teksten uit de omgeving die deze zichtbaar beïnvloed en vormgegeven hebben. Het boek is een zoektocht, een zwerftocht, door een even fascinerende als verwarrende archipel. Aan de hand van romans en poëzie van Caribische auteurs (en hun ‘geestelijk vaders’) wordt een beeld van de cultuur en het karakter van dit eilandenrijk geschetst, een kleurrijke collage.

Het boek is als een collage geschreven. Je kunt overal beginnen. Je kunt hoofdstukken overslaan en toch de rode draad ontdekken. De lezer komt tal van bekende Caribische schrijvers tegen, niet alleen uit het Nederlandstalige Caribische gebied (o.a. Luis Daal, Cola Debrot, Nydia Ecury, Radna Fabias, Albert Helman, Boeli van Leeuwen, Shrinivasi, Hans Vaders) maar ook internationale auteurs uit deze regio (Alejo Carpentier, Patrick Chamoiseau, Maryse Condé, Edwige Danticat, Edouard Glissant, Jamaica Kincaid, V.S. Naipaul, Jean Rhys, Saint John Perse, Derek Walcott) alsook auteurs van ver daarbuiten die de schrijvers uit de Cariben inspireerden, zoals André Breton, Johan Daisne, Martin Heidegger, Milan Kundera, Octavio Paz, Tristan Tzara, Simone Weil. Maar Brede Kristensen introduceert ook vele, vele auteurs wier namen de lezers (nog) minder bekend in de oren zullen klinken.

Brede Kristensen (Den Helder, 1946) groeide op in Nederland en op Curaçao en studeerde sociologie en politicologie aan de VU in Amsterdam, waar hij tevens promoveerde op Het Verraad van de Techniek (1982). Hij werkte onder meer als docent sociologie voor diverse instituten, het meest recent aan de Universiteit van Curaçao, en is consultant op het gebied van ‘goed bestuur’ in Oost Europa en op Caribische eilanden. Kristensen is o.a. de auteur van Een kwestie van grenzen (2008) over corruptiebestrijding en integriteit van bestuur. Hij schrijft met grote regelmaat over literatuur voor diverse tijdschriften en kranten, o.a. de Amigoe (Curaçao). Brede Kristensen woont op Curaçao.

«Aguilera verrast ons met een fraai stuk originele literatuur.» – Brede Kristensen

VoorplatSpeech-75Over ‘Speech van de dode moeder’ van Carlos A. Aguilera in Ñapa (Amigoe), 26 oktober 2019:
(…) Ik moet zeggen dat Aguilera ons met een fraai stuk originele literatuur heeft verrast. Beslist niet voor de poes. Ontnuchterend ook. Ons beeld van Cuba wordt ingrijpend gewijzigd. Het is vooral heel veel meer Sovjet-toestanden dan we dachten. Al lezend betrapte ik mezelf ineens erop te denken dat ik hier een Russisch verhaal aan het lezen was. Een van die ontelbare verhalen die clandestien waren gedrukte en ondergronds circuleerden. Ze werden aangeduid met de term samizdat. Vladimir Boekovski kenmerkte deze literatuur als: ‘ik schrijf zelf, ik redigeer zelf, ik censureer zelf, ik geef zelf uit, ik verspreid zelf en ik zit er zelf een straf voor uit’. Dit is Aguilera’s ‘Speech van de dode moeder’ ten voeten uit. Dit is de dode moeder zelf, die in haar waanzinnige protest tot leven komt. Met recht zou dit het ‘wonderbaarlijke’ mogen worden genoemd, ‘lo real maravilloso’, zoals Alejo Carpentier het verwoordde. De uitgave van dit korte werkje is des te interessanter om de inleiding die vertaalster Nanne Timmer schreef. Timmer plaatst de tekst tegen de achtergrond van de Cubaanse politieke realiteit en laat ook zien dat de betekenis ervan verder reikt dan de kusten van Cuba. Ze denkt ook aan de huidige liberale staat die via internet ons leven in de gaten houdt. Internet, als de kat van Aguilera. Het controlerende oog dat zich net als een spiedende kat zijn intrek neemt in onze geest. In ons is en ons onze vrijheid ontneemt. Wie zo indringend bespieding ondergaat, wordt paranoïde. Dat zien we in Cuba gebeuren, dat zien we met de moeder gebeuren die overal ‘het gevaar’ ziet opdoemen. Staat ons dit lot te wachten wanneer de invloed van het spiedende internet blijft toenemen? Geen slecht idee om Aguilera te gaan lezen.
Nieuwsgierig naar de hele recensie? Belangstellenden uit Nederland kunnen de oorspronkelijke versie aanvragen bij indeknipscheer@planet.nl
Meer over ‘Speech van de dode moeder’

Haïti

Staatsgrepen en machtswisselingen in Haïti. O.a. de Cubaanse schrijver Alejo Carpentier en de Curaçaose auteur Hans Vaders schreven erover. Carpentiers fascinerende roman Het koninkrijk van deze wereld gaat over de slavenopstand in het begin van de 19de eeuw. De bloedige rellen in het Haïti ten tijde van Baby Doc Duvalier worden tegelijk beklemmend en hilarisch beschreven in een ooggetuigenverslag van de hoofdpersoon in Tropische winters.

HOOFDSTUK 7

Dit is het Haïti van Marcella Maria. Dit is het vroegere Franse St. Dominque en tevens het armste land van de Caribische regio.
Vlucht 411 van de Antilliaanse Luchtvaart Maatschappij is deze regenachtige namiddag, in februari 1986, de laatste carrier, die wordt afgehandeld op dr. François Duvalier, de internationale luchthaven van hoofdstad Port-au-Prince.
Een mooie, stenen plaquette in de snikhete, smerige aankomsthal dringt zich op aan de aankomende reiziger: Mijn vader heeft de politieke revolutie geleid, ik zal voorgaan in de economische revolutie. Ondertekend: Jean Claude Duvalier, de 34-jarige president voor het leven en al zon vijftien jaar bijzonder actief om het beperkte staatsbudget van deze Parel van de Cariben te verteren in zonnige, mondaine resorts en peperdure ski-oorden, sinds hij in 1971 zijn vader, de beruchte voodoo-magiër en ex-plattelandsarts Papa Doc opvolgde.
Vanuit de rammelende taxi op weg van het vliegveld naar de stad, lijkt het leven zich ziet Alex enigszins genormaliseerd te hebben na een serie van hevige onlusten tegen playboypresident Baby Doc Duvalier. Zo vielen bij bloedige rellen in het stadje Gonazues op zo’n 150 kilometer afstand van Port-au-Prince in de maanden november tot januari ettelijke doden en gewonden, waaronder een groot aantal jeugdige scholieren.
De situatie in de noordelijk kustplaats Cap Haïtien, een historisch oord van onrust, is zoals gewoonlijk gespannen. De kleine airstrip is gesloten voor alle verkeer. Ruim 200 Amerikaanse toeristen van middelbare leeftijd zitten gelaten en wat angstig bij Le Cap vast in hun hotels en kunnen geen kant meer op.
In de avonduren loopt Alex de stad in richting haven. Het regent, zachtjes, maar met regelmaat. Er is door de junta nog geen officiële avondklok ingesteld voor Port-au-Prince en omstreken, maar iedereen wordt via de radiostations gesommeerd zich onder geen beding op straat te vertonen. Port-au-Prince biedt deze dinsdagavond een onheilspellende aanblik. Verlichting is schaars. De open riolen, waarin talloze dode ratten en grotesk opgezette hondenkadavers drijven, stinken pregnant en er is geen noemenswaardig verkeer in deze anders zo drukke metropool met haar 1 miljoen inwoners, waarvan er zon 450.000 daadwerkelijk staan geregistreerd. De handelaren hebben hun negotie gesloten met zware, stalen rolluiken.
Inderdaad waagt vrijwel niemand zich op straat, bevreesd voor de zwaarbewapende patrouilles van het reguliere leger en de spijkerharde zolen van de tontons macoutes, de ronduit wreed optredende privé-politie van alleenheerser Duvalier.
Alleen de Roxy Bar bij de zeehaven naast het pompeuze douanekantoor naar Frans model is geopend. Eens had deze bar een Duitse eigenaar met een glazen oog en een stompje arm met de karakteristieke haak van roestvrij staal.
Stalingrad in 1942 en die eerste verschrikkelijke wintermaanden van 1943. Maarschalk Von Paulus had het als enige wel mooi voor elkaar. Die favoriet van Hitler werd in een comfortabele Russische limousine afgevoerd. Stevig wodka drinken met kameraad Stalin. Gezellig eten. Daarna, kort na de inname van Berlijn, regelrecht richting Heimat. Dus geen bevroren voeten. Geen arm die langzaam afsterft, zwart wordt, zonder verdoving moet worden geamputeerd met een bot vleesmes. Mijn vroegere landgenoten hadden geen enkele notie van de goelag van de Grote IJsweg, het kanaal dat door ons dwangarbeiders, Duitsers, Italianen en Japanners, werd gegraven naar de Noordelijke IJszee. Ik beschouw mij als één van de weinige survivors van de commies. Haïti kan ik nog net aan. Fidel Castro niet meer. Ik heb in de barre herfst van 1948 van Moskou naar Berlijn moeten lopen. Barrevoets! Thuis, in Dresden, was er niets meer. Een grote puinhoop. Verder niets! Toen ben ik maar naar de Caribbean vertrokken.
Deze eigenaar van de Roxy Bar, die handelde in zeldzame nazi-relikwieën en Alex bij een vorig bezoek aan Haïti wel eens authentieke volkskunst onder de gangbare prijs van de gevestigde handel aanbood, is naar alle waarschijnlijkheid met een volle geldkist vertrokken richting Santo Domingo.
Slechts een Amstel-bierreclame, in een land waar geen Amstel te verkrijgen valt, een Hollandse molen tegen de verveloze façade en het sierlijke opschrift Gastwirtschaft duiden nog op zijn vroegere aanwezigheid.
De nieuwe patron sympathiseert overduidelijk met de macoutes. Het hele dranklokaal is dan ook tot hun tijdelijke speelkwartier gemaakt. Aan een lange besmeurde tafel, afgeladen met lege rumflessen en allerhande wapentuig, zitten een stuk of twintig miserables tussen opgedirkte Dominicaanse hoeren. De nering staat blauw van de rook van Gauloises.
Van achter uit de bedompte, klef-warme nering waar condenswater lang de muren sijpelt, komt, heen en weer zwaaiend op zijn wankele benen, een grote, gespierde macoute op mij af. In zijn rechtervuist balt hij een uzi-machinepistool. In de broekband steekt een revolver zonder veiligheidspal en een clip met reservepatronen.
De man is kennelijk stomdronken en nerveus tot in de toppen van zijn vingers.
Hij snauwt mij, terwijl hij zijn revolver met een klap op de tafel dreunt, in nauwelijks te verstaan, rauw Frans patois toe dat ik meteen moet opdonderen, anders kunnen we een leerzame les verwachten. Maar wanneer ik de beschonken geweldenaar een Prestige-bier aanbied, in licentie gebrouwen volgens het recept van Alfred Heineken, neemt hij stuurs, de kille ogen constant op mij gericht de treat aan en kan ik rustig op mijn plastic stoeltje blijven zitten.

Robert Heinz van het in Londen gevestigde Glosbraid Co.Ltd., zoals uit zijn glossy kaartje blijkt, is een vaste klant. Heinz zegt Belg te zijn en doet zaken met het vigerende regime.
Dat is éé©n van de moordenaars van Duvalier, weet hij op te merken over mijn eerste gesprekspartner.
Heinz is weinig mededeelzaam over zijn eigen professie. Hij doet, naar hij zegt, iets in specialistisch gereedschap. Een rasechte wapenhandelaar, gerelateerd aan de Belgische Fabrique National des Armes, zou een betere kwalificatie zijn.
We maken in ieder geval een afspraak voor de volgende dag om over zijn branche te praten, maar ik zal hem niet meer zien.
Intussen rijden de macoutes af en aan in hun jeeps van Amerikaanse makelij. Na een korte patrouille van een half uur komen ze weer terug om door te drinken. De sfeer is somber, enigszins macaber. Er hangt iets onvoorspelbaars in de lucht. Robert zit maar wat voor zich uit te staren. Mistroostig klaagt hij over de lage productiviteit van de Haïtiaanse arbeidskrachten. Hij heeft wel begrip voor de vraag om wat meer democratie, maar de mensen kunnen toch niets beginnen tegen het leger, is zijn berustende conclusie.
Terug in mijn hotel, na een eenzame tocht door de donkere stad, de groepjes zwijgende soldaten, die mij in diep wantrouwen nastaren, vriendelijk groetend, blijkt het diner van de kaart geschrapt en de bar uit voorzorg dichtgespijkerd.
Je hoort zo nu en dan geweerschoten, waarvan het droge, scherpe geluid door de muisstille nacht sinister ver reikt. President Jean Claude Duvalier zit op tweehonderd meter afstand in zijn witte, neoclassicistische paleis aan de Rue de la République. Pas later zal bekend worden, dat de ambassadeurs van de Verenigde Staten, Frankrijk, Jamaica en de chef-staf van het leger, generaal Henri Namphy, samen met zijn onafscheidelijke schaduw kolonel Raoul Cedras, hem daar, juist op dat moment, gezelschap houden, een glas superieure Franse cognac in de hand.
De bolle aap zit in zijn luxe hol en wacht af, schampert mijn gezette hoteleigenaar. In de levensgrote ijskast in de keuken van het Park Hotel ligt welgeteld één gehalveerde, beschimmelde komkommer en een fles met een staartje Beaujolais. De supermarkten zijn gesloten. Er komt geen voedsel meer uit de provincie. De eigenaar heeft nog een boterham met Smac voor me. Terwijl ik die eet wordt weer gevuurd vanuit de armenwijken Delmas en Bel Air, waar Duvalier de zondag daarvoor tijdens een rondrit met stenen werd bekogeld.
De grens met de Dominicaanse Republiek blijft ook de volgende dag dicht. De scholen zijn gesloten sinds de scholierenstaking van begin januari. Wanneer je mensen bij de centrale markt, Le marché en fer, in Rue Dessalines aanspreekt, zijn ze bang om zich te uiten. Iemand die Frans spreekt, maar zich overduidelijk gedraagt als een outsider, is op z’n minst verdacht, zoniet op termijn levensgevaarlijk. Veiligheidstroepen controleren de zijstraten en politie in burger mengt zich onder de schaarse, armoedig geklede marktvrouwen en de vervuilde, bedelende kinderen.
Af en toe knalt het en dan stuift de menigte, in een mooie waaiervorm, door paniek gedreven uit elkaar.
De president voor het leven, opgevoed door Duitse jezuïeten, zit in zijn paleis en sleutelt volgens zeggen aan zijn gloednieuwe, rode Harley Davidson.
In december had de motorfan met zijn vorige exemplaar nog een onverklaarbaar ongelukje, waarbij vier kippen en een jongetje op de kustweg naar Gonazues met een snelheid van 140 kilometer werden geplet. De kippen werden de eigenaar overigens vergoed.
Inmiddels staan voor het Witte Huis van Haïti op het perfect gemaaide grasveld twee stuks blinkend veldgeschut in het hete zonlicht. De radar, bij de zendmasten op het dak, draait op volle toeren in het rond.
Bij de meeste hotels is het rustig. Er zijn immers geen toeristen meer. Alleen wat Amerikaanse stringers, die niet naar de voor Ferdinand Marcos zo fataal verlopende verkiezingen op de Filipijnen zijn afgereisd.
Er wordt gefluisterd dat het getergde, hongerige volk zich opmaakt voor een nieuwe uitbarsting van geweld wanneer het Mardi Gras, het Haïtiaanse carnaval over enige dagen zal worden gevierd. Tenminste, wanneer de regering de festiviteiten niet verbiedt. De president heeft in een officiële verklaring te kennen gegeven dat hij het ongeduld van zijn volk begrijpt. Tevens constateert Duvalier, dat er op Haïti nog steeds te weinig wordt verdiend, dat er nu eindelijk iets moet worden gedaan aan de werkloosheid van 50 procent en dat de gezondheidszorg in het land, waar de gemiddelde man niet ouder wordt dan 48 jaar, moet worden gereorganiseerd.
De rijkdom in ons mooie, maar arme land is shockerend ongelijk verdeeld, aldus de absolute bewindsman. Duidelijk wordt deze woensdag evenwel, dat de dictator slechts kan regeren bij de gratie van Defensie-minister generaal Pierre Merceron en de gehate politiechefs van Port-au-Prince Grégoire Figaro en Michel François.
De grimmige politie- en legerkazernes, bevolkt door 4000 man elitetroepen, liggen langs de vier zijden van de hoekige presidentiële residentie. De hotels aan de Champs de Mars, waaronder het Park Hotel en Holiday Inn Le Plaza, zijn zodanig gebouwd, dat het schootsveld richting paleis vrijwel nihil is.
Bij de kathedraal van Port-au-Prince, waar een in ongenade gevallen, ietwat schuwe, politieke priester genaamd Jean Bertrand Aristide dag en nacht werkt ten behoeve van de Haïtiaanse armen, valt weinig te melden. De clerus heeft de bevolking officieel opgeroepen de kalmte te bewaren en het liefst thuis te blijven. Een bewogen Aristide vertelt mij, dat de met dumdumkogels doorboorde lichamen van de slachtoffers van de afgelopen nacht inmiddels zonder enige vorm van proces op de vuilnishopen aan de periferie van de stad zijn gesmeten. Hiertegen heeft de zachtmoedige geestelijke protest aangetekend, maar hij kreeg van zijn bisschop als kort commentaar, dat men dit nu eenmaal met misdadige elementen, protesterende avonturiers en onverbeterlijke plunderaars pleegt te doen. Waar dacht de priester zich eigenlijk mee te bemoeien?

Pater Aarts, een Nederlandse salesiaan van Don Bosco, die in de Rue Dessalines tegenover de Mazda-vestiging kantoor houdt, bevestigt ten dele het verhaal van de gebrilde, tengere priester, die eens de eerste democratische verkozen president van Haïti zal worden.
Aarts zegt dat gewoonlijk alleen bedelaars en straatarme landarbeiders als nutteloze waar op de vuilnisstortplaatsen worden gedumpt. Soms zorgt de kerk voor een eenvoudige begrafenis, aldus de bejaarde missionaris.
In de vroege avond, tegen een schitterende zonsondergang die diffuus breekt op de nabije scherpgetande bergen, loop ik in de krottenwijk Bel Air. Verlichting is hier een onbekend fenomeen. Er is niemand op straat te zien, behalve natuurlijk de constant patrouillerende militie. Het riekt in de zwarte blubberstegen naar een misselijk makende combinatie van houtskoolrook, rottende vis, menselijke uitwerpselen en zweet.
Onder de dreigende geweerlopen van de soldaten is Port-au-Prince, een stad die qua inwonertal te vergelijken valt met Dallas, Texas, inderdaad de veiligste stad ter wereld, zoals al jaren in kleurige toeristische folders over het land te lezen viel.
Op de staatstelevisie wordt het de Amerikaanse regering in Washington bijzonder kwalijk genomen, dat woordvoerder Larry Speakes van het Witte Huis ten onrechte het gerucht in de omloop zou hebben gebracht dat Duvalier het land met stille trom heeft verlaten.
Een echte Duvalier vlucht niet, wordt beklemtoond.
De Verenigde Staten doen een perfide poging om een machtsvacuum in Haïti te creëren.
Bij de centrale markt is vandaag met knuppels een spontane betoging van marktkooplieden uiteengeslagen door tontons macoutes. De hoofdstad lijdt gebrek. Er is nauwelijks nog enig voedsel te verkrijgen. Geen brood, geen maïsmeel, laat staan wat geitenvlees.
De algemene opinie luidt, dat Baby Doc belangrijke concessies heeft gedaan aan het oppermachtige leger om de situatie het hoofd te kunnen bieden. Kort na zonsondergang neemt het geweervuur weer toe. Het wordt in principe al bijna normaal, een vertrouwde gang van zaken, dat droge, dodelijke geluid. Op het dak van het Park Hotel tikt het af en toe bij de afzwaaiers.
Het leger rijdt met volle, geblindeerde vrachtwagens, gedekt door het duister, de volkswijken in voor een nieuwe razzia.

Bij officieel regeringsdecreet moeten de winkels koste wat kost op donderdagmorgen open, op straffe van een uitzonderlijk hoge geldboete of onmiddellijke arrestatie bij verdere weigering. Maar niemand denkt eraan zijn deuren voor het publiek te openen. De gemiddelde middenstander kijkt wel uit. Heel Port-au-Prince lijkt te zijn stilgevallen in afwachtende lethargie. Een stilte voor de storm.
Deze mensen, benadrukt Ronald Joanouel, een jonge student aan het Institute Polytechnique bij de Rue Capois, met enig gevoel voor pathetiek, deze mensen drinken modderwater als wilde beesten, ze schurken zich in de modder om zich van hun luizen te ontdoen, ze hebben nachtmerries in die modderpoel, ze voeden zich als varkens en als koortsige, doodzieke varkens liggen ze uiteindelijk in de goot op hun einde te wachten. En wanneer ze geluk hebben worden ze door de tontons, die hen eerst nog hun laatste gourdes afhandig hebben gemaakt, afgeslacht. In Haïti you always die before your time.
Je weet eigenlijk niet precies wie die tontons zijn. Je kunt slechts een vermoeden hebben. Ze kunnen naast je wonen of een kraam op de markt hebben. Het kan ook de praatgrage chauffeur van een busje zijn. Maar een ding is nu zeker… het volk eist het hoofd van Jean Claude en zijn vrouw Michelle Bennett op een lange staak!
De Duitse consul-generaal dr. Bernd Morast komt bepakt, bezakt en uiterst bezweet en moe, want hij heeft de laatste kilometers moeten lopen, met zijn zware koffers de lobby van het Park Hotel weer binnengewankeld, na een vergeefse tocht naar de internationale luchthaven, vanwaar hij naar zijn standplaats New York wilde vertrekken. De beroepsdiplomaat weet mij te melden dat zijn vlucht is gecancelled, maar dat de reden voor dit onwelkome uitstel op de luchthaven niet bekend is. Een telefonisch gesprek met de Duitse ambassadeur verschaft hem meer duidelijkheid.
Alle vliegverkeer is tot nader order gestaakt.
Morast ligt lijdzaam op een gerafeld groen veldbed voor het lege zwembad. Hier voeg ik mij na korte tijd bij hem. Het wordt een bijzonder plezierige namiddag. Eten is er niet. Prestige-bier tegen vooroorlogse prijzen in overvloed. Morast leest een paar hoofdstukken uit The Black Jacobins, een klassiek boek van C.L.R. James over Haïti.
Hij citeert: Duvalier of Haïti is the uncrowned king of Latin American barbarism. It is widely believed that despite the corruption of his régime, it is American support which keeps him in power: better Duvalier than another Castro.
We drinken het lauwe bier. De zon schijnt fel. Het is rustig, iets te rustig; het hotel slaapt, de stad slaapt. Vermoeide soldaten spelen poker in hun vuile barakken.

Het is vrijdagochtend vroeg en dictator Jean Claude Duvalier bestuurt eigenhandig zijn gloednieuwe BMW naar de dertien kilometer verderop gelegen luchthaven. Zijn volgens de laatste Parijse mode geklede vrouw barst in tranen uit. Achter haar slanke figuur is, in het duister van de auto, in een glimp, het tevreden glimlachende gezicht te zien van legerkolonel Prosper Avril, the coming man, de latere generaal en daarna, voor korte tijd, president van Haïti.
Tegen zonsopgang is de voltallige Duvalier-clan met inbegrip van schoonfamilie Bennett en een aantal naaste medewerkers in een Amerikaans legervliegtuig vertrokken richting Frankrijk. Duvaliers moeder Simone blijft in Port-au-Prince.
Ik zal Haïti nooit meer verlaten, is haar afgemeten, verbeten statement.
In de stad is het al snel bekend dat de zo gehate president voor het leven het land met extreme spoed heeft verlaten. Eerst heerst er echter nog enige ambivalentie, want was de president een week daarvoor ook al niet op het vliegveld gesignaleerd?
Maar al snel is het centrum van Port-au-Prince veranderd in een regelrechte chaos. Op de Place de la Liberté, tegenover het paleis, dringen duizenden joelende mensen op met uit plantsoenen geplukte bloemen en afgerukte palmtakken. Ook worden verscheurde, bebloede, blauwe shirts, symbool van de tontons maucoutes en roodblauwe vlaggen rondgedragen. Onbekenden omarmen elkaar als lang gemiste verwanten en schreeuwen schorre leuzen.
A bas Jean Claude Duvalier, A bas des Maucoutes, Vive lArmee, Vive Radio Soleil! Leve het radiostation van de katholieke missie, dat door het regime abrupt de mond werd gesnoerd.
Men vergaapt zich in het scherpe licht van de ochtendzon voor het stralend witte paleis. Er wordt rum uitgedeeld. Men loopt stomdronken over het trottoir voor de stalen hekken, een trottoir waar nooit iemand mocht lopen op straffe van arrestatie of erger nog, onmiddellijke verwijdering. Een wagen met soldaten en gewapende tontons op weg naar de legerbarakken wordt achtervolgd door een uitzinnige menigte. En dan worden er stenen gegooid. Er worden steeds met stenen gegooid. Het regent stenen. Uit de nabije provincies stromen tienduizenden haveloze plattelanders de hoofdstad binnen.
Jeff Lite, woordvoerder van de Amerikaanse ambassade aan de Avenue Massachusetts, geeft een kort resumé.
De VS ontkennen iedere betrokkenheid bij de val van het bewind-Duvalier. Vannacht om half drie ontmoette de ambassadeur de president. President Duvalier vroeg en kreeg een vliegtuig en dat vliegtuig is een paar uur geleden vertrokken en nadert nu zo ongeveer het Europese continent.
Het leger, onder leiding van interim-president en leider van de militaire junta, de 53-jarige luitenant-generaal Henri Namphy, een rasechte carrière-officier en in het verleden vertrouwensman van François Duvalier, ziet inmiddels in, dat er in de straten een gevaarlijke, explosieve situatie ontstaat. De ultieme feestroes dooft uit als een nachtkaars en slaat langzaam om in opperste volkswoede.
Kleine, broodmagere jongens klimmen op de Champs de Mars, tegenover het Park Hotel, behendig in de daar geplaatste duiventillen. Witte nestveren stuiven in het rond. De gekeelde duiven en eieren worden in een zak gegooid. Een team van CNN, diezelfde morgen gearriveerd met een gecharterde Lear-jet, filmt het tafereel en geeft een kort ooggetuigenverslag. Vanuit de wijken Delmas en Bel Air worden de eerste vernielingen en plunderingen gemeld. Vooral de bezittingen van Ernst Bennett, schoonvader van de ex-president, moeten eraan geloven. Wat het volk echter niet beseft is, dat Bennett het merendeel van zijn eigendommen reeds maanden daarvoor tegen goed geld van de hand heeft gedaan.

HOOFDSTUK 8

Op het prominentenkerkhof bij de Rue Guilloux wordt de majestueuze graftombe van Papa Doc, de vader van Duvalier, volledig gesloopt. Het imposante mausoleum blijkt een immens lege, holle ruimte. De teleurgestelde, razende menigte opent vervolgens de laatste rustplaats van generaal Gracia Jacques, bij leven een fervent aanhanger van François Duvalier. Uitzinnig brullend sleept de ontketende volksmassa de geopende kist met het gebalsemde, in gala-uniform gestoken lijk van de legeraanvoerder door de straten van Port-au-Prince. Winkeliers verdelen gratis flessen rum.
Gracia Jacques wordt bespuwd, geschopt en met machetes doorstoken. Daarna wordt het lichaam met petroleum overgoten en in brand gestoken.
De eerste berichten sijpelen binnen dat huizen van beruchte tontons macoutes worden omsingeld.
Ik loop naar de Roxy Bar aan de haven, maar die is gesloten.
Rond twaalf uur, in het zenit van de zon, vallen de eerste doden van de dag. In de Rue Pavèr wordt een magazijn met auto-onderdelen geplunderd. Vijftig meter van mij vandaan zie ik een soldaat zijn M-16 geweer schouderen. Twee mannen verlaten overhaast het gebouw. De een kiest ongelukkigerwijs het midden van de weg. De ander komt snel op mij toerennen met iets blinkends in de vuist. Hij kijkt mij recht in het gezicht. Blijft mij onafgebroken recht in de ogen kijken. Hij struikelt, struikelt opnieuw, valt, staat op. Een schot. De man valt nogmaals, een halve meter van mij verwijderd. Uit zijn opengereten borstkast bloesemt een fragiele, prachtige rood-witte vlinder. Een Haïtiaanse Rembrandt van Rijn. De anatomische les van prof. Tulp in optima forma tot leven gebracht. Ik sta er verbijsterd naar te staren.
De man ademt niet meer. Hij is dood, morsdood. In zijn rechterhand houdt hij nog steeds een kleine autolamp geklemd. Zijn kameraad ligt, de benen wijduit in zijn eigen urine met een kogel door het hoofd terzijde van een open riool. Een klein straaltje bloed vloeit uit zijn verwrongen mond. Ik vloek.
Konjo bo mama, had ik mijn camera maar meegenomen. Goede, mooie kleurenfotos make the real money.
Verderop in dezelfde straat wordt het marmeren kantoor van Haïti Air, troetelkind van de Duvalier-familie, op grondige wijze van iedere luister ontdaan. Rekeningen en tickets liggen verspreid over straat.

Ik bereik, via een moeilijke omweg, het regeringsgebouw voor Telecommunicatie in het centrum om te telefoneren met de redactie in Nederland. Alleen vanuit dit kantoor bereikt Haïti de buitenwereld en het buitenland Haïti. Andere verbindingen zijn er niet meer. Het contact komt onwaarschijnlijk snel tot stand, ondanks het feit dat er slechts ♪0én operator op haar post is gebleven. Vlug bel ik mijn verslag door.
Een compleet oproer, Duvalier weg, generaal Henri Namphy aan de macht, de laatste week zon 300 doden, aantal gewonden niet meer te tellen, de beer is werkelijk los.
In Amsterdam is men bijzonder blij met het beknopte bericht. Er is immers op dat moment geen andere Nederlandstalige journalist in het land.
Vervolgens weet ik met grote moeite de krant op Curaçao te bereiken.
Oh, leuk dat je belt Alex, een goede vakantie? Ja, er waren geloof ik wel wat kleine problemen. Maar die zijn nu toch opgelost? We kregen juist een ANP-bericht binnen. Wist je al dat Duvalier weg is? We brengen het op pagina drie. Verder alles rustig. Niets aan de hand dus, alles normaal. Je moet de groeten hebben van… Wat…? Henri Namphy…? Wie is die klootzak…? Slechte verbinding zeg. Anyway, ik heb je kinderen nog gezien. Wat…? Nee, nee, dat kan niet, dat kan ik niet geloven, want het ANP zegt…
Ome Henk, schreeuw ik in de kakofonie van geluid om mij heen door een krakende lijn. Het is hier een complete revolutie, ze knallen ze als ratten af, luister…, en ik houd de hoorn van het telefoontoestel buiten de cel. Op het voorplein van het communicatiegebouw ratelt een machinegeweer. Drie mensen liggen stuiptrekkend in het stof; anderen duiken in de smerige riolen om aan de ricochetterende kogels te ontkomen.
Ja, er zal misschien nog wat geschoten worden of is het misschien al carnaval? Het Algemeen Nederlands Persbureau zegt…
Ik smijt de hoorn op de haak, want op deze manier laat ik de dollars onverantwoord rollen en die dollars denk ik de komende dagen nog hard nodig te hebben.

Alejo Carpentier – Het koninkrijk van deze wereld

ALEJO CARPENTIER
Het koninkrijk van deze wereld
Cuba, Haïti, Roman
Vertaling Arthur H. Seelemann
Paperback, 176 blz., € 15,00
ISBN 90-6265 478-9
Eerste druk 1997
Tweede druk 2001

Het koninkrijk van deze wereld (1949) is het fascinerende verhaal van de gebeurtenissen op Haïti in het begin van de negentiende eeuw. De slavenopstand leidt tenslotte tot het eerste zwarte koninkrijk met een zwarte koning. Maar de tirannie blijkt slechts van kleur te zijn veranderd… In deze korte historische roman, waarin naast veel ellende en strijd ook erotiek, voodoo, pracht en praal een rol spelen, geeft Carpentier blijk van zijn visie op het kwaad van de macht en van zijn schitterende, soms poëtische verteltechniek, die hij lo ral maravilloso noemde en waarmee hij grondlegger werd van het magisch realisme.

Het koninkrijk van deze wereld kwam voor het eerst in 1997 uit in Nederlandse vertaling. Deze heruitgave in Reprise Literair is uitgebreid met Carpentiers beroemde proloog Het wonderbaarlijke werkelijke die, hoewel tot dusver alleen gepubliceerd in de eerste Spaanstalige editie, wordt beschouwd als een baanbrekend document.

In 2000 verscheen zijn novelle De achtervolging, voorafgegaan door drie verhalen in de door hem zelf samengestelde uitgave Tijdoorlog.

De pers over Het koninkrijk van deze wereld
Alejo Carpentier werd in 1904 op Curba geboren als zoon van een Franse architect en een Russische moeder. Hij zat enige tijd in de gevangenis wegens zijn verzet tegen de Cubaanse dictator Machado. Vanaf 1966 woonde hij in Parijs, waar hij tot zijn dood in 1980 een belangrijke diplomatieke betrekking had. Carpentier wordt algemeen beschouwd als Cuba’s grootste romanschrijver. In 1977 kreeg hij de Premio Cervantes, de grote Spaanse prijs voor de letteren.

«Het wonderbaarlijke werkelijke van de verbeelding enerzijds en de pijnlijke historische feiten anderzijds vinden in dit indrukwekkende boek een juiste balans.» – Vrij Nederland

«Een verrassing deze Nederlandse vertaling. De beschrijvingen zijn tastbaar, de oorsprong legendarisch. Daarenboven is het boek ongenadig ontroerend.» – De Groene

«Zelfs na een halve eeuw blijft dit boek overeind als een waardevolle aanvulling op de literatuur over Haïti.» – NRC

«Het is een tijdloze fabel die nog steeds indruk maakt. Uitgesproken literair, beeldrijk en sensueel.» – Trouw

«Al lezende wordt al snel duidelijk waarom deze roman nog altijd genoemd wordt. Carpentier is de wegbereider voor García Márquez, Vargas Llosa en Fuentes.» – Leeuwarder Courant

«Een verbijsterend boek, een triomfzang op de heldhaftige stijd en de vrijmaking van de slaven.» – Martin Ros

«Carpentiers Haïti is doorlopend bijna tastbaar concreet en de ondertoon van het relaas onweerstaanbaar ironisch.» – De Morgen

«Eerlijk gezegd vind ik de boeken van Carpentier veel beter en vooral dieper dan die van García Márquez.» – Robert Lemm

Aart Broek – Het zilt van de passaten

AART BROEK
Het zilt van de passaten
Caribische literatuur in de twintigste eeuw

Cariben, Nederlands, Essays
Paperback, 232 blz., € 15,75
ISBN 978-90-6265-463-5
Tweede, geheel herziene en uitgebreide editie 2000

Het zilt van de passaten geeft inzicht in de belangrijkste motieven en thema’s van de Caribische literatuur in de 20ste eeuw. Vooral (of: pas!) in de jaren negentig kreeg deze veeltalige literatuur mondiale erkenning doordat de belangrijkste literaire prijzen, zoals de Nobelprijs en de Prix Goncourt, ten deel vielen aan Caribische schrijvers, resp. Derek Walcott en Patrick Chamoiseau, vertegenwoordigers van het Engelse en Franse taalgebied in de Cariben, waartoe verder – naast de Caribische creoolse talen – ook het Spaans en Nederlands behoren.

Behalve van de genoemde auteurs komt het werk van vele andere belangrijke schrijvers ter sprake: V.S. Naipaul, Jean Rhys, Earl Lovelace, Maryse Condé, Simone Schwarz-Bart, Reinaldo Arenas, Alejo Carpentier, Caryl Phyllips, maar ook van Frank Martinus Arion, Boeli van Leeuwen, Tip Marugg en Anil Ramdas – en dat maakt Het zilt van de passaten tot een bijzonder boek – in samenhang met elkaar en in relatie tot tal van andere culturele en maatschappelijke uitingen als reggae, calypso, rastafarianisme, carnaval, voodoo. Niet eerder werd de Caribische literatuur zo overkoepelend en over de taalgrenzen heen beschouwd.

Alejo Carpentier – Tijdoorlog

ALEJO CARPENTIER
Tijdoorlog

Guerra del tiempo. Tres relatos y una novela
Cuba, 3 verhalen en 1 novelle
Vertaling uit het Spaans Arthur H. Seelemann
Gebonden, 212 blz., € 17,90
ISBN 978-90-6265-481-9
Eerste druk 2000

Tijdoorlog is een door de fameuze Cubaanse schrijver Alejo Carpentier zelf samengestelde verzamelbundel, bestaande uit drie verhalen over het thema tijd en de novelle De achtervolging.

Terug naar de oorsprong is het schitterende achterstevoren vertelde verhaal van een man wiens leven niet verloopt van baby naar oude man, maar van oude man naar baby en de moederschoot. Als eerbetoon aan Carpentier werd de in 1998 verschenen biografie van Gabriel García Márquez genoemd naar dit verhaal.

In Zoals de nacht staat een Griek voor zijn inscheping naar Troje waar hij Helena van Sparta wil helpen bevrijden. Een Spanjaard vertrekt naar Peru voor een rechtvaardige en goede zaak. Een Fransman gaat met een civiliserende taak naar de oerwoudgebieden boven Mexico, maar zijn fiancée ziet dat anders. Driemaal een afscheid, in verschillende tijden, met dezelfde houding en gevoelens bij de protagonisten.

In het picareske De weg naar Santiago is Juan van Antwerpen eerst muziekstudent en soldaat van de Spaanse koning, dan verruilt hij de wapenrok voor het pelgrimskleed en gaat te voet op weg naar Santiago de Compostela. In Spanje aangekomen bedenkt hij zich en reist hij naar de verleidingen van de Nieuwe Wereld. Ook daar vindt hij niet wat hij zocht en hij keert terug…

De zeer bijzondere novelle De achtervolging speelt tussen 1930 en 1940 in Havana, een woelige tijd met veel presidenten achterelkaar, strijd om de macht, radicale studentenbewegingen, opkomst van het Cubaanse communisme, moordpartijen enz. Een Cubaanse student moet aanslagen plegen maar valt ten slotte zelf ten offer aan geweld. Een wonderlijke rol speelt Beethovens derde symfonie, de ‘Eroica’.

Eerder verschenen van Carpentier, die algemeen wordt beschouwd als Cuba’s grootste auteur van romans, verhalen en essays, in Nederlandse vertaling Heimwee naar de jungle, De guillotine op de voorsteven, Barokconcert, De methode en Het koninkrijk van deze wereld.

Alejo Carpentier werd in 1904 op Cuba geboren als zoon van een Franse architect en een Russische moeder. Na enige tijd architectuur gestudeerd te hebben, wijdde hij zich verder aan journalistiek, politiek en culturele zaken. Zo was hij een van de oprichters van het tijdschrift Avance. Hij zat korte tijd in de gevangenis wegens zijn verzet tegen de Cubaanse dictator Machado. Vanaf 1966 woonde hij in Parijs, waar hij tot zijn dood in 1980 een belangrijke diplomatieke functie had. In 1977 kreeg hij de Premio Cervantes, de grote Spaanse prijs voor de letteren.

Alejo Carpentier – Het koninkrijk van deze wereld

ALEJO CARPENTIER
Het koninkrijk van deze wereld

Cuba, Haïti, Roman
Genaaid gebonden, met stofomslag, 160 blz., € 17,95
Vertaling Arthur H. Seelemann
ISBN 90-6265-449-5
Eerste druk 1997

Het koninkrijk van deze wereld is het fascinerende verhaal van de gebeurtenissen op Haïti in het begin van de negentiende eeuw. De slavenopstand leidt tenslotte tot het eerste zwarte koninkrijk met een zwarte koning. Maar de tirannie lbijkt slechts van kleur te zijn veranderd… In deze korte historische roman, waarin naast veel ellende en strijd, ook erotiek, voodoo, pracht en praal een rol spelen, geeft Carpentier blijk van izjn visi op het kwaad van de macht en van zijn schitterende, soms poëtische verteltechniek, die hij Io real maravilloso noemde.

In Het koninkrijk van deze wereld (1949) is het magische element sterk aanwezig, alsook de doorwerking van fantastische legenden en mythologische verhalen. Deze bijzondere historische roman is een van Carpentiers beste boeken, werd reeds in meer dan twintig talen vertaald en verschijnt nu, vijf decennia later, voor het eerst in het Nederlands.
Eerder verschenen van Carpentier, die algemeen wordt beschouwd als Cuba’s grootste romanschrijver, in Nederlandse vertaling Heimwee naar de jungle, De guillotine op de voorsteven, Barokconcert en De methode

Alejo Carpentier werd in 1904 op Cuba geboren als zoon van een Franse architect en een Russische moeder. Na ook enige tijd architectuur gestudeerd te hebben, wijdde hij zich verder aan de journalistiek, politek en culturele zaken. Zo was hij een van de oprichters van het tijdschrift Avance. Hij zat enige tijd in de gevangenis wegens zijn verzet tegen de Cubaanse dictator Machado. Vanaf 1966 woonde hij in Parijs, waar hij tot zijn dood in 1980 een belangrijke diplomatieke functie had. In 1977 kreeg hij de Premio Cervantes, de grote Spaanse prijs der letteren.

«Eerlijk gezegd vind ik de boeke nvan Carpentier veel beter en vooral dieper dan die van García Márquez.» – Robert Lemm

«Het koninkrijk van deze wereld heeft Alejo Carpentier internationale faam bezorgd. Daarmee ging hij vooraf aan Borges en de boom-schrijvers uit de jaren zestig en zeventig. Maar niet alleen vanwege zijn roem ging hij aan hen vooraf: sterker, zijn werk heeft dat van García Márquez, Vargas Llosa en Fuentes mogelijk gemaakt.» – Roberto Gonzáles Ecchevarría