«Amores liet zich het zwijgen niet opleggen en schreef wat noodzakelijk was.» – Peter de Rijk

poezie[Foto auteur met dank aan Dennis van den Bosch ]

‘Tijd om te vertrekken: I.M. Saya Yasmine Amores’ door Peter de Rijk in Poëziekrant, februari 2022:
‘Tijd om te vertrekken’ waren de woorden die Saya Yasmine Amores (1965-2021) koos voor het proces van afscheid nemen van het leven. Zoals in haar gehele oeuvre maakte ze gebruik van ogenschijnlijk simpele en zeer verstaanbare woorden die heel precies weergaven wat ze wilde zeggen. Ze pakte haar koffers, zoals ze zo vaak had gedaan, in een leven dat altijd om haar zoektocht naar afkomst, identiteit en het ware verhaal had gedraaid. Velen zullen Amores allereerst kennen als Cándani (Maanlicht), het pseudoniem dat ze koos toen ze haar debuut Ghunghru ṯuṯ gail/ De rinkelband is gebroken publiceerde, de in het Sarnami geschreven, maar tweetalige dichtbundel. Haar eerste publicaties stonden echter vanaf maart 1985 in het Surinaamse culturele tijdschrift Bhāsā (Taal). Tussen haakjes verklapt ze daarin haar werkelijke naam, Asha Radjkoemar. (…) ’ Ontheemd voelde ze zich. Alleen op de wereld. Het Sarnami bleef ze echter trouw, tot haar laatste ademtocht. De dag voordat ze overleed sprak ze haar poëzie in, alsof ze haar stem niet verloren wilde laten gaan. Zo belangrijk was haar oeuvre voor Saya Yasmine Amores. Ooit schreef ze over haar grootouders: ‘De geschiedenis die/ zij niet hebben geschreven/ kleeft als blaren op hun huid.’ Amores liet zich het zwijgen niet opleggen en schreef wat noodzakelijk was. Haar gedichten en romans zijn daardoor van grote waarde en verdienen tot ver voorbij de Surinaamse of Nederlandse landgrenzen gelezen te worden.
Lees hier het hele artikel
Meer over Saya Yasmine Amores op deze site

‘En vindt in vrede rust tallentijd’: Shrinivási overleden

Shrinivasi75

Het leven van een mens
is als een luchtbel op de rivier
zonet nog zondoortinteld
is het plots uiteengespat

Op 26 januari 2019 overleed in Willemstad op Curaçao op 92-jarige leeftijd de in 1926 geboren Surinaamse dichter Shrinivási (Martinus Lutchman), nestor van de Surinaamse literatuur. Shrinivási was bij mijn weten het laatst in Nederland rond de jaarwisseling 2008/2009. In januari 2009 ontmoetten we hem op een bijeenkomst van vrienden, een plezierig weerzien nadat hij een paar jaar daarvoor een bezoek aan de uitgeverij had gebracht om de puntjes op de Hindoestaanse i te zetten van het manuscript Bapauti/Erfenis waarmee muzikant Raj Mohan in 2008 zou debuteren als dichter. Op die januaridag in 2009 overhandigde Shrinivási mij een gedicht, weliswaar aan mij gericht, maar in feite een eerbetoon aan de pleitbezorgers van literatuur uit verre contreien in onze westerse wereld. Het is Shrinivási ten voeten uit, bescheiden, nederig haast. Hij bedankt ons terwijl wij hém dank verschuldigd zijn voor al het dichterlijk moois dat hij ons gaf. En wat hij me nog in 2017 schreef, wens ik hem vandaag toe: ‘En vindt in vrede rust tallentijd’.

Van Shrinivási mocht de uitgeverij in 1984 een grote verzamelbundel uitgeven van 184 bladzijden, Een weinig van het andere, een prachtige door Geert Koefoed samengestelde bloemlezing uit zijn tot dan veelal in eigen beheer in Suriname uitgegeven dichtbundels. Het zou hem eindelijk ook in Nederland de erkenning opleveren die hem als dichter toekwam. Geert Koefoed bezorgde ook Shrinivási’s tweede door In de Knipscheer uitgegeven – en warm onthaalde – bundel Hecht en Sterk uit 2013. In 2014 zijn gedichten van Shrinivási en van Dobru en Trefossa op muziek gezet door Dave MacDonald en op DVD meegeleverd met de door Robert Sordam geëntameerde publicatie De stilte van het ongesproken woord.

Toen realiseerde bij zich
dat de rivier
toch maar één oever had
waarop hij stond
en naar de verte keek
waarin een beeld
uit vroegere dagen
langzaam maar zeker
was opgelost
zodat er toekomst
noch verleden was
verlangen niet
en eindelijk geen verdriet

franc knipscheer

Lees ook het IM van Michiel van Kempen op Caraïbisch Uitzicht
Meer over Shrinivási bij Uitgeverij In de Knipscheer

Robert Harman Sordam (63) † 17 juni 2018

Robert Harman SordamVanavond, 22 juni, waren mijn vrouw en ik aanwezig op een avond van de Schrijversgroep ‘77 en de Donner-stichting in Tori Oso Paramaribo. Ismene Krishnadath bemenste daar een boekenkraam waarop ook een aantal boeken van Uitgeverij In de Knipscheer lag. Ze pakte het boek ‘Harmanized’ op en zei: ‘Je weet toch dat hij is overleden?’ Nee, dat wisten we niet. Zondag 17 juni was onze reisdag naar het eilandje Danpaati, een kleine drie uur varen in een korjaal stroomopwaarts in de Surinamerivier, waar we een viertal dagen zouden verblijven, weg van de bewoonde wereld, zonder tv, krant en internet – en dat was ook de bedoeling. Zo veel kan er niet gebeuren in een week, de wereld draait toch wel door zonder ons en zonder dat je het merkt. In die dagen bezochten we een aantal dorpen en ontmoetten heel veel heel aardige mensen die ons vaak aan Robert Harman Sordam deden denken. Want een beminnelijke man was hij.
Het was denk ik 2012 dat hij mij benaderde voor het dichters- en muziekproject ‘De stilte van het ongesproken woord’ over de Surinaamse dichters Trefossa, Shrinivási, Dobru. Hij had een groep mooie mensen om hem heen, onder anderen: Ivette Forster, Guilly Koster, Vincent Soekra, Dave MacDonald. ‘De stilte van het ongesproken woord’ was echt zo’n boek dat er moést komen, dus maakten we gezamenlijk de sprong in het diepe. Het boek kwam er, in 2014. Een dik jaar later, op de valreep van 2015, verscheen het volgende gezamenlijke project ‘40 Jaar Surinaamse muziek in Nederland’ met de dubbel-cd ‘De muzikale fakkeldragers’. Weer een jaar later, eind 2016, kwam zijn soloproject uit onder zijn artiestennaam Robby Harman: ‘Harmanized. Boek met cd’.
In Paramaribo nemen we weer deel aan de wereld, hebben wifi en draaien ‘Harmanized’.
Franc Knipscheer. Paramaribo, 22 juni 2018

Meer over Robert Harman Sordam op deze site
Meer over ‘Harmanized’
Meer over ‘40 Jaar Surinaamse muziek in Nederland’
Meer over ‘De stilte van het ongesproken woord’

«Sporadisch duiken er toch nieuwe namen op in het Surinaamse schrijverslandschap.» – Pieter van Maele

VoorplatGeenwegterug75 VoorplatLachmisingOver o.a. Karin Lachmising en Iraida van Dijk-Ooft in Trouw, 18 mei 2016:
Terwijl Astrid H. Roemer morgen de prestigieuze P.C. Hooftprijs voor letterkunde in ontvangst neemt, verkeert de literaire wereld in haar geboorteland Suriname in crisis. Er zijn amper schrijvers, amper lezers, en er is amper literair vuur. (…) Karin Lachmising: ‘Ik heb veel respect voor de auteurs uit de jaren zestig en zeventig, maar op zich was dat vanuit literair oogpunt een makkelijke tijd. Er was één duidelijke vijand, de witte man. Hoe geweldig is het niet om als schrijver een kolonisator te hebben, te kunnen schrijven over de zucht naar vrijheid en zo grote massa’s ter been te brengen? Nu die staatkundige onafhankelijkheid is verwezenlijkt, moeten we nog van zoveel andere dingen vrijkomen. We moeten vooral leren vrijkomen van onszelf, we moeten durven met elkaar het conflict aan te gaan en de gevestigde orde te veranderen. Als ik een alomvattend thema moet noemen waar de Surinaamse literatuur mee aan de slag moet gaan, dan is dat het wel.’ (…) Iraida van Dijk-Ooft: ‘Het klinkt ontzettend idealistisch, maar zelfs in zulke tijden van grote twijfel heeft de literatuur een taak te vervullen. Het zal mij niet lukken het systeem te veranderen. Dat is ook niet mijn bedoeling. Ik wil door te schrijven wat veranderen bij de mens, al is het maar bij één lezer. Ik wil Surinamers doen inzien dat we in deze multi-etnische samenleving veel te veel langs elkaar heen leven, we leven erop los, zonder na te denken over het waarom. Wat zijn de oorzaken van onze angsten, ons verdriet, ons gebrek aan zelfvertrouwen? Daar wil ik het over hebben. Mij maakt het niet uit dat ik niet aan de wieg zal staan van een massabeweging. Als er bij iemand maar een vonkje is.’
Lees hier het artikel/interview
Meer over Karin Lachmising
Meer over Iraida van Dijk-Ooft
Meer over Astrid H. Roemer

‘De stilte van het ongesproken woord’ in het theater.

voorplatSilence75De stilte van het ongesproken woord’ in De Doelen Rotterdam en in Bijlmer Parktheater Amsterdam op 29 en 31 januari:
De muziekvoorstelling ‘De stilte van het ongesproken woord’ is een feest voor oog en oor, en bovenal: voor het hart. Drie belangrijke Surinaamse dichters staan centraal in deze voorstelling. Trefossa, Shrinivási en Dobru. Een zorgvuldige selectie van hun gedichten is verwerkt tot schitterende songs, uitgevoerd door topmuzikanten die de poëtische woorden en de veelzeggende stilte met muziek combineren en interpreteren. De Nederlandse vertaling van de gedichten worden geprojecteerd met, door de teksten geïnspireerde, schilderijen. De muziek wordt gebracht in verschillende stijlen, wereldmuziek, kaseko, R&B, jazz en soul. Een mooi en waardig monument voor deze Surinaamse dichters. Muziekcomposities en arrangementen: Dave MacDonald & Robin van Geerke. Met Sanguita Akkrum, Lucas Shepherd (vocals), Raj Mohan (spoken word, vocals), Dave MacDonald (gitaar), Robin van Geerke (piano, keyboard), Roy Bagwandin (drums), Pat Winterdal (bas), Sanne Landvreugd (sax), Antoinette van Maarschalkerwaart (beeld). In de theaters is tevens het unieke DVD-in-Boek van het project ‘De stilte van het ongesproken woord’ te koop.
Vrijdag 29 januari 2016, 20:30 uur in de Eduard Flipse Zaal van De Doelen Rotterdam, kaarten €15,-
Zondag 31 januari 2016, 15:00 uur in Bijlmer Parktheater Amsterdam Zuidoost, kaarten €16,-

Interview met componist Dave MacDonald, de geestelijke vader van ‘Silence of the Unspoken Word’

DaveMcDonaldOver ‘De stilte van het ongesproken woord’ op newmediaplatform.nl, 4 februari 2015 in Art:
Sinds mijn tijd als gitarist voor bands als ‘Liberation of Man’ ben ik een groot liefhebber van poëzie. Op zeker moment ben ik enorm gegrepen door de teksten van drie belangrijke dichters uit Suriname, Dobru, Trefossa en Shrinivási. Het werk van deze dichters is gedeeld cultureel literair erfgoed. De gedichten zijn geschreven in verschillende talen, Nederlands, Sranantongo, Sarnami, Hindi en Engels. Van die gedichten heb ik muzikale composities gemaakt. We hebben verschillende artiesten gevraagd mee te werken aan een tv-registratie die we op dvd hebben uitgebracht. De dvd zit in een boek waarin achtergronden van de dichters worden beschreven door middel van interviews met familie van de dichters en personen die de dichters goed hebben gekend. Door deze benadering maakt het publiek op een laagdrempelige manier kennis met het werk van deze dichters. (…) Ook met het Silence-project ben ik, behalve door het radioprogramma ‘Met het oog op morgen’ nergens voor gevraagd en heeft er niet één journalist mij ook maar één vraag gesteld. Als je als artiest vanuit je eigen kracht en authenticiteit werkt, dus bijvoorbeeld vanuit je culturele bagage, dan kom je in Nederland niet bij het establishment binnen.
Lees hier het interview
Kijk hier naar ‘The making of Silence’
Meer over ‘De stilte van het ongesproken woord’

«De trots en kracht die uit de taal spreken weerspiegelen die van een natie, een volk.» – Mark Weenink

voorplatSilence75Over ‘De stilte van het ongesproken woord/ Tiri fu den wortu… di no taki’ op La Chispa, het Latijns Amerika Magazine, 29 januari 2015:
Goede poëzie kan klinken als muziek. En klanken zijn universeel. In De stilte van het ongesproken woord (Tiri fu den wortu… di no taki/Silence of the Unspoken Word), een initiatief van de Surinaamse gitarist en songwriter Dave MacDonald, worden beide gecombineerd. In deze mooi vormgegeven dichtbundel lees je een aantal gedichten van Trefossa , Dobru en Shrinivási. Deze drie poëten hebben aan de wieg gestaan van de Surinaamse literatuur. (…) Het boek en de dvd, die elkaar aanvullen, zijn een eerbetoon aan de grondleggers van de Surinaamse cultuur en identiteit. Naast de gedichten schittert het boek met smaakvolle tekeningen, oude handgeschreven teksten en zwart-witfoto’s die je in de tijd mee terug nemen.
Lees hier de recensie
Meer over ‘De stilte van het ongesproken woord’

Concert ‘De stilte van het ongesproken woord’ op 30 januari in de OBA

voorplatSilence75De gedichten van Trefossa (Henni de Ziel), Dobru (Robin Raveles) en Shrinivasi (Martinus Lutchman) maken deel uit van het Surinaamse collectieve geheugen. Hun gedichten beperken zich nooit tot het papier, ze waren geschreven om gehoord te worden. Componisten Dave MacDonald en Robin van Geerke namen het initiatief om de poëzie opnieuw op muziek te zetten en vroegen een groep zeer diverse muzikanten, vocalisten en spoken-word-artiesten om medewerking. Het resultaat is in de de OBA (Theater van ‘t Woord) te Amsterdam op vrijdag 30 januari vanaf 20.00 uur te horen. De gedichten worden vertolkt in het Hindi, Sranan, Sarnami en Engels door een elfkoppige band (met zang in combinatie met Spoken Word en beeldprojecties). Alle ten gehore gebrachte gedichten/songs zijn na te lezen en te beluisteren in het gelijknamige boek met dvd dat na afloop te koop is. De muziek wordt gebracht in verschillende stijlen, wereldmuziek, kaseko, R&B, jazz en soul door Sanguita Akkrum, Brenda Frans, Robert Harman en Lucas Shepherd (zang), Raj Mohan (spoken word/zang), Dave MacDonald (gitaar), Robin van Geerke (toetsen), Suresh Sardjoe (tabla), Pat Winterdal (bas), Roy Bhagwandin (drums), Sanne Landvreugd (sax), Antoinette van Maarschalkerwaart (beeld).
Klik hier voor Locatie en bereikbaarheid
Klik hier voor het bestellen van kaarten
Meer over ‘De stilte van het ongesproken woord’

Shrinivási: “Wat zijn woorden eigenlijk? De woonplaats van de dichters.”

Shrinivasi januari 2009 - 2 - Copyright foto Usha MarheFoto Usha Marhé

Shrini is 88! Schrijven en blijven’ door Thea Doelwijt (Willemstad) in Antilliaans Dagblad, 30 december 2014 :
Op Curaçao vieren wij dat onze dichter Shrinivási vrijdag 12 december 88 jaar is geworden. Het is woensdag de 10de en in de Openbare bibliotheek Curaçao houdt de Neerlandicus Geert Koefoed de lezing ‘Over het transcendente in de poëzie van Shrinivási’, terwijl schrijfster en dichteres, mijn nicht Diana Lebacs, af en toe een gedicht van Shrini voorleest. Shrini is blij dat het publiek meer dan één aanwezige telt. Daar zijn mijn zes nichten bij en juf Marijke van Geest, lerares Nederlands, en intussen volgend jaar 50 jaar mijn metgezel. Shrini wil achter mij plaatsnemen, maar ik vraag hem naast mij te zitten, op de eerste rij. Het is zo prettig toevallig op Curaçao te zijn, om twee weken uit te rusten voor wij zondag 14 december voor langere tijd naar Sranan komen. Shrini fluistert af en toe in mijn oor zijn reacties op de voordracht. Wij kennen elkaar sinds 1963, waren actief in de schrijversgroep Moetete, maakten samen een bloemlezing met gedichten van jongeren, voor Carifesta in… Tyek Facebook! Het mooiste van de friyaribijeenkomst vond ik toen Shrini fluisterde dat ik belangrijk was geweest, naast Dobru en Slory, met het gedicht ‘Zwarte regen’. En het belangrijkste: dat hij voor het eerst in het Sarnami een gedicht schreef, dat hij nu heeft vertaald in het Nederlands: “De dichter en het woord (Kavi aur shabd)… Wat zijn woorden eigenlijk? Een land. Het vaderland van de dichters. De woonplaats van de dichters.” Ik fluister terug: “Dat moet je presenteren.” Hij zucht: “Ik heb de tekst niet bij mij…” Als Diana mij aan het publiek voorstelt, zeg ik dat Shrini voor Suriname het eerste gedicht in het Surinaams-Hindoestaans schreef. Ik wil het horen. Geert Koefoed graait direct in zijn tas en haalt er een boek uit waarin het gedicht staat. Shrini leest het zeer ritmisch voor. De avond kan niet meer stuk. Wat zou hij zijn Surinaamse lezers willen zeggen? “Mi e wensi yu wan switi kresneti nanga wan bun nyunyari. God’s blessings te wi miti èn si makandra! Yu mati Shrini.”
Klik hier voor ‘Antilliaans Dagblad’ (eerder verschenen in ‘De Ware Tijd’, Paramaribo)
Meer over Shrinivási bij Uitgeverij In de Knipscheer
Lees hier het gedicht ‘Zwarte regen’ van Thea Doelwijt

12 december 2014: Shrinivási 88 jaar

Shrinivasi januari 2009 - 2 - Copyright foto Usha MarheFoto Usha Marhé

Wim Rutgers over het gedicht ‘Toen realiseerde hij zich’ in Antilliaans Dagblad, donderdag 11 december 2014:
In Fort Nieuw-Amsterdam bevindt zich een plaquette met daarop een gedicht en foto van de Surinaamse, inmiddels al jaren op Curaçao wonende, dichter Shrinivási, pseudoniem van M.H. Lutchman (Suriname, 1926). Het eenvoudig uitgevoerde tableau bevindt zich bij de steiger waar de korjalen de verbinding tussen Leonsberg en het fort onderhouden, een betekenisvolle plek die als metafoor voor de poëzie van Shrinivási zou kunnen gelden. Hij wordt immers algemeen gezien als de dichter van de verbinding, de verzoening, in het zo cultureel verscheiden Suriname. Op de plaquette staat een gedicht dat voor het eerst in 1991 in de bundel ‘Sangam’ (ontmoeting) verscheen, in 2013 herdrukt werd in ‘Hecht en sterk’, en nogmaals in de prachtig uitgevoerde bundel ‘De stilte van het ongesproken woord’ (2014), waarin naast Shrinivási ook de dichters Dobru en Trefossa geëerd worden met kleurrijke gedrukte en gezongen teksten.

Toen realiseerde hij zich
dat de rivier
toch maar één oever had
waarop hij stond
en naar de verte keek
waarin een beeld
uit vroegere dagen
langzaam maar zeker
was opgelost
zodat er toekomst
noch verleden was
verlangen niet
en eindelijk geen verdriet.

Ook hier is een schrijver van de ‘verzoening’ aan het woord, dit keer geen verzoening tussen de bevolkingsgroepen, zoals in veel vroeger werk, maar een verzoening met het eigen ik. Shrinivási schreef een heel persoonlijk maar niet zo gemakkelijk te interpreteren gedicht. De dichter zegt er zelf over in ‘De stilte van het ongesproken woord’, dat hij met dit gedicht ‘afscheid genomen’ heeft ‘van het pijnlijke en destructieve in mijn leven’. Maar dat maakt het raadsel voor mij alleen maar groter.
Lees hier of hier over ‘Het raadsel van de poëzie’
Meer over ‘Hecht en sterk’
Meer over ‘Een weinig van het andere’
Meer over ‘De stilte van het ongesproken woord’