Woordje ter herinnering aan Helen Knopper

foto HelenFranc Knipscheer bij de uitvaart van Helen Knopper, 12 december 2022:

«Beste aanwezigen,

In 1985 gaf Uitgeverij In de Knipscheer – de uitgeverij bestond bijna 10 jaar, we waren nog jong – het debuut uit van Hugo Pos, ‘Het doosje van Toeti’. Hugo Pos, gepensioneerd rechter, werd in dat jaar 72. Zouden we dat wel doen, een al zo’n oude auteur bij ons laten debuteren, hadden we ons afgevraagd. We hadden per slot naam gemaakt met jonge debutanten, generatiegenoten: Leon de Winter, Astrid H. Roemer, Marion Bloem, Herman Brusselmans. Maar ‘Het doosje van Toeti’ was een prachtige verhalenbundel en goed is goed ongeacht de leeftijd. Hugo Pos overleed in 2000 en hij had toen bij deze uitgeverij 15 bundels kwatrijnen en verhalen op zijn naam staan en de met de E. du Perron-prijs bekroonde autobiografie ‘In Triplo’. Wat ik in 1985, ik was toen 38, me voor het eerst realiseerde, en zo ontzettend troostrijk vond, was dat je kennelijk op je 72ste nog een nieuwe carrière kunt beginnen. Niet dat ik dat van plan was, maar de idee dat dat kon bracht me wel op mijn gemak.

De eerste keer dat ik de naam Helen Knopper tegenkwam was toen ik als redacteur begin jaren zeventig werkte voor een boekenclub. In hun programmaonderdeel literatuur werden enkele door Helen Knopper vertaalde titels opgenomen van de Amerikaanse hippieschrijver Richard Brautigan. Een paar jaar later zou ook mijn broer Jos Knipscheer, alweer ruim 25 jaar geleden overleden, een roman van Brautigan vertalen. De tweede keer dat ik de naam Helen Knopper bewust tegenkwam was nadat Uitgeverij In de Knipscheer in 1976 net begonnen was en we in het fonds van de eveneens piepjonge Uitgeverij Loeb & Van der Velden o.a. de titel ‘De Vertellers’ tegenkwamen samengesteld door beide uitgevers met daarin verhalen van o.a. Hester Albach, Peter Andriese, Jan Cremer, Hans Dorrestijn, Heere Heeresma, Eelke de Jong, Theo Kars, Laurie Langenbach, Guus Luijters en ook Helen Knopper, schrijvers die rond die jaren zeventig furore maakten. Ieder ging zijn en haar weegs. De derde keer dat Helen Knopper bij mij in beeld kwam was toen ik in 1977 recensies las over haar titel ‘Een onfatsoenlijk afscheid’.

Zo’n zeven jaar geleden ontving de uitgeverij een manuscript van Helen Knopper met de titel ‘Het loopt het ademt het leeft’. Ze was inmiddels 80. Weer vroegen we ons af: zouden we dat wel doen?
Haar laatste, twintigste boek was na een schrijverscarrière van ruim dertig jaar toch al verschenen in 1997? Tachtig jaar oud! Wie zit daarop te wachten? Is dat nog te verkopen? Maar het was een prachtig boek en goed is goed ongeacht de leeftijd. We nodigden haar uit op de uitgeverij en wat me daarvan vooral nog bijstaat was dat ze vertelde dat toen ze dik in de zeventig was zich op de Universiteit van Amsterdam had ingeschreven en psychologie was gaan studeren. Dat was voor mij weer zo’n Hugo Pos-momentje. Ik was op dat moment 68 en bedacht me dat Helen Knopper op die leeftijd pas jaren later zou beginnen aan een universitaire studie. En ik vond dat zo ontzettend troostrijk. Niet dat ik dat zou kunnen of willen, maar de idee dat dat überhaupt een optie was stemde me wel optimistisch. Die moed, die vrijheid die daaruit sprak bewonder ik in haar tot op de dag van vandaag. U weet hoe het verder ging. ‘Het loopt het ademt het leeft’ kwam uit in 2016, een heruitgave van ‘Een onfatsoenlijk afscheid’ in 2018 en later dat jaar ‘Het onbesproken beeld’. In 2019 verscheen de omvangrijke essay- en verhalenbundel ‘Het brandende huis’, misschien wel haar literaire testament, en vorig jaar, in 2021, haar laatste boek ‘En dan nog de liedjes’.

Het zal niet moeilijk zijn de herinnering aan Helen Knopper levend te houden.
Van haar boek ‘Het brandende huis’ heb ik een paar doosjes meegenomen. Eenieder hier aanwezig mag als herinnering aan Helen een exemplaar daarvan meenemen.»

Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

Trouw, waaks en brutaal

foto Helen foto: Johannes van Vugt

 

 

 

 

 

I.M. Helen Knopper door Peter de Rijk, 9 december 2022:
Op 7 december verkoos Helen Knopper (1934-2022) euthanasie boven een leven dat door fysieke beperkingen gekenmerkt werd en haar het schrijven zelfs onmogelijk maakte. Knopper debuteerde in 1966 met de dichtbundel Emotioneel Esperanto en de roman Osmose die beide goed ontvangen werden. Het was het begin van een zeer productieve literaire carrière die ruim twintig titels opleverde. Naast beeldend kunstenaar was ze ook vertaler van Engelse en Amerikaanse literatuur waaronder Richard Brautigans Forel vissen in Amerika en Melvilles Moby-Dick.
Liever dood dan rood! (1979) is een rapportage waarin Knopper verslag deed van de tragische vluchtpoging van Dieter R. uit Oost-Duitsland. In 1997 beëindigde ze haar ‘eerste schrijfperiode’ met een trilogie van kronieken waarin ze verslag deed van de jaren negentig. Daarna werd het stil, tot ze in 2016 na 18 jaar stilte, haar glorieuze comeback maakte met Het loopt het ademt het leeft, biografie van een vriendschap waarmee ze werd genomineerd voor de Halewijnprijs en de Reinaerttrofee. Een onfatsoenlijk afscheid (1977) werd herdrukt, de psychologische roman over een vader-dochterrelatie waarin Knopper haar zoektocht beschrijft naar wie haar vader was. Eindelijk kreeg het boek de aandacht die het al zo lang verdiende. In Het onbesproken beeld (2018) deed de auteur verslag van de impact die ziekte en zware operaties op haar, tot dat moment nog zeer actieve, leven had. In plaats van droefheid en melancholie besloot ze eerder aandacht te schenken “aan de kleine wonderen die het leven naast grote rampen te bieden heeft.” Een ‘tijdloos bestaan’ was aangevangen en toch schreef ze door. Ze voltooide Het brandende huis (2019) dat al voor haar ziekbed in de steigers stond. Het is een verzameling essays waarin ze het belang van een geestelijk gezond milieu en de noodzakelijkheid daarvan benadrukt. Het boek toont alle kennis die ze in haar leven opdeed. Psychologische theorieën en de grondleggers ervan, religie, technologie, de digitale opmars en de virtuele toekomst vormen de basis voor een wijs en zeer persoonlijk werk. Ze vat het in haar voorwoord samen met de woorden: “Om wat houdbaar is en wat weg kan. Om wat echt is en wat niet. Om tegenwoordigheid van geest. In het hier en nu.”
Een heel leven lang heeft Helen Knopper altijd gezegd wat ze vond. “Ik ben trouw, waaks en brutaal. Dus ga geen flauwekul met me uithalen, want ik bijt.” Zo begon ze eens aan een interview. Haar laatste gepubliceerde roman, want ze schreef door tot ze het letterlijk niet meer kon, werd En dan nog de liedjes (2021), een sleutelroman over een zesentachtigjarige vrouw die terugblikt op haar leven. Haar herinneringen gaan gepaard aan liedjes van weleer, heden en verleden wisselen elkaar af. Zowel Knoppers jeugd, de Tweede Wereldoorlog als de roerige jaren zestig komen aan bod. Madeleine, zoals Knopper haar alter ego noemt, geniet van de liefde en de mannen die ze tegenkomt. Wie scherp leest zal in diverse personages dichters, schrijvers en uitgevers herkennen, al heeft de auteur zich alle moeite getroost om dat te verhullen. De liefde voor het leven en de mensen die ze kende kregen in dit boek een monumentje, net zoals het boek ook alles toont wat Helen Knopper tot zo’n bijzonder mens maakte. Iemand met het hart op de tong, scherp tot haar laatste dag.

“Het lijkt er verdacht veel op dat ik geen vraag meer over heb. Ik leef het antwoord zo goed als ik kan, en dat dag in dag uit.” – Helen Knopper in Het brandende huis.

Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Met een ongekende flair dwaalt Madeleine door haar herinneringen.» – André Oyen

VoorplatLiedjesDEF-75Over ‘En dan nog de liedjes’ van Helen Knopper op Ansiel (België), 1 januari 2022:
(…) In ‘En dan nog de liedjes’ wordt er ook met liefde, ban en bliksem teruggeblikt door Madeleine die zesentachtig is, maar zich nog alles herinnert. Liedjes van vroeger roepen herinneringen bij haar op. Daar waar ze ooit woonde en hen die ze liefhad komen samen in liefdesverhalen. Met een ongekende flair dwaalt Madeleine door haar herinneringen. Nu is zij een aspirant-kunstenaar in het wilde Amsterdam van de jaren zestig, vervolgens het meisje uit Bussum dat christelijke jongens inleidt in de wereld van vogeltjes en bijtjes, om uiteindelijk in haar eigen Nieuwmarktbuurt terecht te komen. Daar aangekomen levert ze commentaar op oude liefdes en vrienden die ze dacht uit het oog te hebben verloren en toch weer doorzakkend in de stamkroeg terugvindt. Met een innemende levenskracht beschrijft de auteur de herinnering en de nostalgie van de ouder wordende mens die voor zichzelf is ze zoals ze zich herinnert.
Lees hier de recensie
Meer over ‘En dan nog de liedjes’
Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

Helen Knopper – En dan nog de liedjes. Roman

VoorplatLiedjesDEF-75Helen Knopper
En dan nog de liedjes

roman
Nederland
gebrocheerd in omslag met flappen,
180 blz., € 18,50
ISBN 978-94-93214-56-9
eerste uitgave november 2021

Madeleine is zesentachtig, maar ze weet alles nog. Liedjes van vroeger roepen herinneringen bij haar op. Daar waar ze ooit woonde en hen die ze liefhad komen samen in liefdesverhalen. Er is altijd goed voor haar gezorgd. Door haar familie en door God. Door Onno, de bongospeler van nachtcafé Bamboebar en kunstschilder Albèrt. Door de man met de boevenkop die op Jack Palance leek. En dan nog haar veel te vroeg overleden en innig geliefde broer, met wie ze uit dansen ging…

Als meisje ging Madeleine door roeien en ruiten. Deed wat niemand durfde te doen. Werd zwanger op haar veertiende; het zou niet bij die ene keer blijven… Ze doet verslag van die wilde jaren, van haar jeugd en zelfs het huwelijksleven van haar ouders. Ze herinnert zich de voor haar zo belangrijke dienstbode juffrouw Moes, die nooit over de oorlog sprak, maar daardoor wel uit Madeleines leven verdween. Daan Bristol met wie ze verkering had, en andere geliefden als Rob Sterrenbosch, de ‘blauwe’ en de man die haar liet zitten toen ze dacht te gaan trouwen. Haar vriendin Mandy die zuster Clara werd. En niet te vergeten Govert Williamse met zijn mooie meisjesgezicht van wie ze intens hield.

De herinneringen blijven komen. ‘Als in een stormvlaag zwiepen ze over het strand van mijn geest, waar ze hoopjes vormen, heuveltjes of kluwens, die ik uit elkaar moet trekken, zoekend naar het uiteinde van de draad.’ Inmiddels compleet afhankelijk geworden van anderen, neemt Madeleine afscheid van alles wat haar dierbaar was. Het is mooi geweest. Boven verwachting.

Van Helen Knopper (1934) verschenen ruim twintig titels, w.o. romans, korte verhalen, poëzie, en een drieluik over de jaren negentig. Na een lange periode van stilzwijgen maakt Helen Knopper in 2016 haar glorieuze comeback met Het loopt het ademt het leeft, biografie van een vriendschap, (nominatie Halewijnprijs 2016). In 2018 verschijnt opnieuw Een onfatsoenlijk afscheid (oorspronkelijke uitgave 1977), een psychologische roman over een vader-dochterrelatie en de zoektocht van de dochter naar wie haar vader was. Datzelfde jaar volgt Het onbesproken beeld, het bijzondere verslag van een ziekbed met de impact van een kroniek van een aangekondigde dood, en in 2019 Het brandende huis, een indrukwekkende pleitrede voor behoud van een geestelijk gezond milieu, een essayboek en geen roman, maar wél een echte Knopper!

Over Knopper’s jongste novelle Het onbesproken beeld schreef Coen Peppelenbos in Tzum: «Behoort tot de 10 mooiste boeken die ik dit jaar gelezen heb.»
Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Behoort tot de 10 mooiste boeken die ik dit jaar gelezen heb.» – Coen Peppelenbos

VoorplatOnbesproken3_Opmaak 1.qxdOver ‘Het onbesproken beeld’ van Helen Knopper op Tzum, 24 december 2019:
‘Het onbesproken beeld’ van Helen Knopper (…) behoort tot de 10 mooiste boeken die ik dit jaar gelezen heb. Dat komt vooral door de toon die sterk ingekleurd wordt door humoristische terzijdes die Engels aandoen. De aanleiding tot dit autobiografische werk is de tijd die Helen Knopper (1934) doorbracht in het ziekenhuis. Daar verblijft ze een tijdje op de intensive care na een operatie aan een gescheurde aorta. Dat er dan nog twee andere operaties volgen weet ze nog niet. Met een laconieke geest ondergaat ze de ontberingen van een bedlegerige: de andere patiënten, het plassen op een po, de machinerie van een ziekenhuis. (…) De lange dagen in het ziekenhuis en tot de tijd daarna (waarbij haar mobiliteit ernstig is afgenomen) vult ze met herinneringen. Voor een groot deel gaan die over haar huisdieren en kat Dora en de hond Cosmo in het bijzonder. Hoe ze de hond na enige twijfel (haar vorige hond was net overleden) toch meeneemt naar huis tot aan de dood van het dier. Dat lijkt wat triviaal te zijn, maar bij Knopper ligt er een groter thema onder. Dat wordt duidelijk als ze ook het verhaal van haar vader vertelt die in de Tweede Wereldoorlog opgepakt en weggevoerd is. Daarover schreef Knopper eerder al de roman ‘Een onfatsoenlijk afscheid’. Het grotere thema gaat volgens mij over de moeilijkheid om je aan een ander – mens of dier – te hechten. Door je te hechten incorporeer je al het mogelijke verdriet in je leven dat je ooit afscheid van die ander moet nemen. De fragmentarische opbouw van ‘Het onbesproken beeld’ werkt uitstekend – van het heden schiet je naar het verleden, van angstdromen naar afgeronde herinneringen naar de sleur van een ziekenhuisdag – en daardoor ontmoet je tussen de regel een echt mens die aan het eind weer naar huis mag. ‘Ontsnapt aan iets wat niet vatbaar is voor herhaling.’ Een aanrader.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Het onbesproken beeld’
Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Ik koop de laatste twee verschenen boeken van Helen Knopper.» – Lisa de Rooy

Helen Knopper1Interview met Helen Knopper in OpNieuw, jrg. 36, nummer 3, oktober 2018:
(…) ‘Ik prijs me zelf gelukkig dat ik via schrijven en schilderen mezelf kan uiten, dat is absolute genade.’ Na achttien jaar schilderen pakte Helen Knopper het manuscript over Roos weer uit de kast. ‘Het kwam in 2016 uit onder de titel Het loop het ademt het leeft en de presentatie was tjokvol. Ik werd overstelpt met bloemen en cadeaus. Ik was na zoveel jaar weer op het literaire platform terug. Arjan Peters van de Volkskrant was er, die had een fantastische recensie geschreven, hij was zo enthousiast. Het was enig.’ (…) Nu beheerst schrijven weer voor negentig procent het leven van Helen. Dit najaar verschijnt naar aanleiding van haar ziekbed Het onbesproken beeld. In 2019 verschijnt een essayboek met de titel Het brandende huis. (…) ‘Berusting in je beperktheid is iets waar je langzaam naartoe groeit.’ (…) ‘Maar ik dank God op mijn blote knieën dat ik kristalhelder van geest ben en mijn herinneringen zo voor het oprapen liggen. Dat is een oneindig iets, daar kan ik altijd heen.’ (…)
Lees hier het interview
Meer over Helen Knopper op deze site

Helen Knopper – Het onbesproken beeld. Novelle

VoorplatOnbesproken3_Opmaak 1.qxdHelen Knopper
Het onbesproken beeld

novelle
Nederland
gebrocheerd in omslag met flappen,
136 blz., € 17,50
ISBN 978-90-6265-621-9
eerste druk november 2018

Het was zo erg, dat het niet gebeurd kan zijn. Dat zinnetje hield mij boven water in de eerste weken dat ik thuis was na ruim twee maanden gestrekt in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, waar ik drie zware operaties had ondergaan en de chirurg zei dat het kantje boord was geweest.

Eenmaal thuis valt de kersverse beperktheid zwaar tegen. Moedeloosheid slaat toe als een vuistslag in een fluwelen kussen. De gedachte nooit meer over de Gooische Hei te zwerven, naar Texel te gaan of een hondje te hebben, valt bijna niet te verwerken. Het antwoord op het doodongelukkig zijn, is terug in de tijd te gaan en te dansen met haar broer in het St. Vitusgebouw te Bussum. Of nagenieten van de vele huisdieren in haar leven. Want er is geen keus. Zodra ze zich laat meevoeren door melancholie en droefheid is ze verloren… Dus dwingt ze zichzelf anders in het leven te staan. Met behulp van kleine wonderen die het leven naast grote rampen ook te bieden heeft. In Het onbesproken beeld gaat Helen Knopper in op hoe het ervoor was. En daarna, in haar nu tijdloos geworden bestaan.

In 2016 verraste Helen Knopper (1934) bijna twee decennia na haar vorige boek met haar twintigste titel Het loopt het ademt het leeft, een biografie van een vriendschap. De roman werd meteen genomineerd voor de Halewijnprijs 2016 en de Reinaerttrofee 2016. In 2018 verscheen van Helen Knopper opnieuw Een onfatsoenlijk afscheid (oorspronkelijke uitgave 1977), een psychologische roman over een vader-dochterrelatie en de zoektocht van de dochter naar wie haar vader was. Een ontroerende roman van onmiskenbaar literaire kwaliteit door de directe en sobere taal. Naar aanleiding van haar ziekbed begin 2017 schrijft ze in 2018 haar nieuwe roman Het onbesproken beeld. Momenteel legt ze de laatste hand aan een essayboek Het brandende huis, een pleitrede voor het behoud van een geestelijk gezond milieu als een noodzakelijk goed, dat al vóór haar ziekbed in de steigers stond.

Meer over Helen Knopper op deze site

«Een ongelooflijk aanstekelijk gevoel voor humor.» – André Oyen

Opmaak 1Over ‘Een onfatsoenlijk afscheid’ van Helen Knopper op Ansiel, 24-07-2018:
(…). Een ontroerende autobiografische roman waarin Helen Knopper (1934) de invloed van de Tweede Wereldoorlog onderzoekt op haar ontwikkeling van meisje tot jonge vrouw. Haar vader wordt in die oorlogsjaren voorgoed weggevoerd. Tientallen jaren later probeert ze als volwassen vrouw te achterhalen wat het gezinsleven in Amsterdam en de onderduikperiode in Friesland voor haar innerlijke groei hebben betekend. Haar hele verdere leven en relatie worden hevig beïnvloed door dat onfatsoenlijk afscheid dat ze gedwongen werd te nemen. Tenslotte zoekt ze de plaats van zijn dood op, Bützow in de Oostzône, waar een goederentransport en een ijzeren regime haar vader in gedachten terugbrengt. De gereformeerde Knopper heeft een ongelooflijk aanstekelijk gevoel voor humor dat af en toe wat sarcastisch overkomt! Deze bijzondere roman die heel veel filmische momenten bezit en ook gevoelig verteld is, heeft dat ‘onfatsoenlijk afscheid’ in de ogen van de lezer zeker gefatsoeneerd.
Lees hier en hier de recensie
Meer over ‘Een onfatsoenlijk afscheid’
Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Oorspronkelijke taal die beeldend en verrassend is.» – Marianne Zwaneveld

Opmaak 1Over ‘Een onfatsoenlijk afscheid’ van Helen Knopper voor NBD / Biblion, 5 juni 2018:
Autobiografische roman waarin de getroebleerde ik-figuur Mette (1934) verwoordt welke betekenis het plotseling wegvoeren van haar vader in 1943 door de Duitsers heeft gehad op haar leven. Ze heeft destijds niet goed afscheid van hem kunnen nemen. Door medio jaren zeventig enkele herinneringen (haar laatste bezoek aan hem in de gevangenis in Scheveningen, haar onderduikadres en een verzetsheld) en nieuw verworven feiten (de plaats in wat nu de DDR is waar vader is gestorven) te volgen, probeert ze dat wat dood is levend te maken. Uiteindelijk vindt ze haar persoonlijke vrijheid. De auteur bedient zich van oorspronkelijke taal die beeldend en verrassend is, direct en af en toe wat plat. Als stijlfiguur hanteert ze vooral foto, licht en het leven als film. Mette leeft vanuit haar zuivere gevoel, wat het boek een pulserend en associatief karakter geeft. Losse eindjes in vriendschappen roepen nieuwsgierigheid op, maar zo kan het leven ook zijn. Een terechte herdruk (oorspronkelijke uitgave: 1977) die zich nog steeds goed laat lezen.
Meer over ‘Een onfatsoenlijk afscheid’
Meer over Helen Knopper op deze site

«Knoppers associatieve relaas positief ontvangen.» – Letter & Geest

Opmaak 1Over ‘Een onfatsoenlijk afscheid’ van Helen Knopper in Trouw, 5 mei 2018:
Herdruk van vroege roman van Helen Knopper over een jonge vrouw wier vader in de oorlog is weggevoerd. In de jaren 70 onderzoekt ze de impact van die verdwijning op haar leven. Ze gaat naar Friesland waar ze als kind ondergedoken heeft gezeten en naar Bützow waar haar vader in een strafkamp zat. Knoppers associatieve relaas werd in 1977 positief ontvangen.
Meer over ‘Een onfatsoenlijk afscheid’
Meer over Helen Knopper op deze site