I.M. Niek Bremen, auteur van een bescheiden maar zeer waardevol oeuvre, overleden.

Vandaag, 18 maart 2024, bereikt ons het bericht dat Niek Bremen jongstleden vrijdag is overleden. Gisteren, zondag 17 maart, kwam zijn nieuwe, nog te verschijnen novelle ‘Wat onbesproken bleef’ ter sprake bij de presentatie van ‘Voet in voet oog in oog’ van Elly Stolwijk. Ik citeer uit mijn aankondiging van die presentatie: “Een tweede boek waarin de narigheid van de Tweede Wereldoorlog ook resoneert verschijnt wat later in de boekhandel en wordt ook later – elders – officieel gepresenteerd omdat de auteur in kwestie, Niek Bremen, momenteel ziek is en hier niet aanwezig kan zijn. De titel van zijn nieuwe novelle geeft precies de thematiek aan van veel van de boeken die de laatste jaren verschijnen  – en kennelijk ook pas de laatste jaren kúnnen verschijnen – over wat verzwegen bleef in families die de oorlog meemaakten. Met dát boek trappen we deze middag af. Niek Bremen is van 1947. Hij wordt dit jaar 77. Maar als schrijver is hij nog jong. Hij debuteert in  2019 met zijn roman ‘Bang voor de liefde’Daarna volgde de verhalenbundel ‘Wat ons raakt’ in 2021. ‘Bang voor de liefde’ is het onthutsende verhaal over het traumatische na-oorlogsverleden van Andreas, een jongen die na de oorlog opgroeit in een Duits gezin te Amsterdam. In het titelverhaal van ‘Wat ons raakt’, kruipt Niek Bremen in de huid van ik-figuur, het joodse meisje Dini Wolff, reconstrueert haar verleden, en geeft haar een stem. Én hij durft de vraag te stellen die in ‘Het Achterhuis’ van Anne Frank achterwege blijft: Waarom liet iedereen toe dat joodse landgenoten gedeporteerd werden naar concentratiekampen, hun dood tegemoet? Het derde boek van Niek Bremen is dus ‘Wat onbesproken bleef’. Die novelle blijft vandaag in ieder geval niét onbesproken. Luistert u naar de eerste recensie over het boek door Peter de Rijk.” Die recensie vindt u eerder dan bedoeld vandaag al op deze website. Een proefdruk van ‘Wat onbesproken bleef’ postte ik op vrijdag en lag zaterdag bij Niek in de brievenbus.
Franc Knipscheer

Lees hier de recensie van Peter de Rijk
Meer over Niek Bremen bij Uitgeverij In de Knipscheer
Kijk hier naar de presentatie van ‘Wat ons raakt’ op 31 januari 2022

«Er zijn heel veel dwangarbeiders geweest. De meeste kwamen terug en hielden hun mond over die periode. Allemaal zwijgende vaders en opa’s.»

Over ‘voet in voet oog in oog’ van Elly Stolwijk in Haarlems Dagblad, 12 maart 2024:

Heel zelden heeft Fons Stolwijk in aanwezigheid van zijn jongste dochter stilgestaan bij zijn tijd als dwangarbeider in Duitsland. Een keer, toen zij 10 of 11 jaar oud was, stond hij op en pakte een sigarendoosje uit de kast en haalde er een metalen plaatje uit met zijn foto er op. Op het moment dat hij wilde gaan vertellen schoot hij vol, hij moest huilen. Het plaatje ging het doosje weer in dat werd opgeborgen. (…) Fons Stolwijk had twee kanten. Een joviale en fijne vader, maar ook een zwijgzame in zichzelf gekeerde man. “Er zijn heel veel dwangarbeiders geweest. De meeste kwamen terug en hielden hun mond over die periode. Allemaal zwijgende vaders en opa’s”, zegt Stolwijk over haar motivatie om dit boek te maken. (…) Fons Stolwijk stond 659 dagen ingeschreven als dwangarbeider in Duitsland. (…) “In totaal heeft hij 492 (659 minus 167) dagen gedwongen arbeid verricht.”  (…) Daarom gebruikt Stolwijk 492 woorden per zin om het verhaal van haar zwijgende vader te vertellen.

Lees hier het artikel van Bart Boele en zie hier voorpagina Haarlems Dagblad
Meer over ‘Voet in voet oog in oog’

Elly Stolwijk * Voet in voet oog in oog. Een historie 

Elly Stolwijk
Voet in voet oog in oog
een historie
Nederland
gebrocheerd in omslag met flappen, 190 blz.,
groot formaat,
€ 22,00
eerste uitgave maart 2024
ISBN 978-94-93368 08 8

In Voet in voet oog in oog heeft Elly Stolwijk getracht zich in te leven in de jonge dwangarbeider Fons, die later haar vader werd. Na zijn dood ging ze op zoek naar zijn Duitse geschiedenis waarover hij, net als vele anderen, zelden had gesproken. Stolwijk geeft haar vader een stem opdat het beschrijven van zijn lotgevallen iets bijdragen aan het naar buiten brengen van zoveel ingeslikte, onverteerde woorden.

‘Fons is nog geen eenentwintig jaar jong als hij in de zomer na de bevrijding, de precieze datum is onbekend, terugkeert uit nazi-Duitsland waar hij gedurende de Tweede Wereldoorlog dwangarbeid had verricht in metaalfabrieken in Berlijn en Laucherthal, een ervaring waarover hij tijdens zijn leven nauwelijks kan spreken en op zeldzame momenten met dichtgeknepen keel zal zeggen dat hij ‘iets deed met schroefjes en moertjes’, want hij schaamde zich voor zijn gedwongen bijdrage aan de Duitse wapenindustrie … ‘

Van de ruim vijfhonderdduizend Nederlandse dwangarbeiders zijn er ongeveer dertigduizend omgekomen. Van diegenen die terugkeerden bleven de meesten zwijgen over de traumatiserende gebeurtenissen tijdens hun gedwongen verblijf in Duitsland.

Elly Stolwijk (1957) is beeldend kunstenaar en schrijver. In 2020 debuteerde zij met liefde de vluchtige holte. Het Poëziecentrum te Gent nomineerde deze bundel voor de Poëziedebuutprijs 2021. In 2021 verscheen de laatste framboos. Hierin schetst Stolwijk de beleving van een vrouw die, in de negende maand van de zwangerschap, te horen krijgt dat  haar ongeboren kind overleden is.

Over liefde de vluchtige holte: «De vormgeving geeft de bundel een misleidende lichtheid, maar in de gedichten zit een heel leven vervat. Stolwijks stijl is helder en beklijft door een aangrijpende directheid. Deze lijvige bundel verdient het met zorg gelezen te worden.» – Jury Poëziedebuutprijs 2021; «Een bundel waar vorm en inhoud perfect matchen, impulsen omgezet in poëzie, woorden en beelden. Bijzondere bundel met onvergetelijk mooie poëzie.» – NBD/Biblion; «De poëzie is even fijnzinnig en intrigerend als de tekeningen zijn. Daarbij zijn de teksten behalve intrigerend ook klankrijk, verrassend van taal en waaieren ze breed uit. Kortom, een ruime en ruimhartige bundel.» – H.C. ten Berge

Over de laatste framboos:
«Een fijnzinnige bundel waarin op ontroerende wijze vorm is gegeven aan een groot verdriet en waarin een weinig aangeroerd thema prachtig verwoord wordt.» – NBD/Biblion
«Feitelijke mededelingen, die naadloos overgaan in poëzie, maar steeds zonder opsmuk. Emotie die soms hard aankomt en nooit als vals wordt ervaren.» – Vereniging van Vlaamse Letterkundigen
«Het gebruik van de taal is aards en sterk. Een indrukwekkend poëtisch verslag waar je stil van wordt.» – Meander
«Hoe vind je taal voor zoiets?» – Lex Bohlmeijer
Meer over ‘Voet in voet oog in oog’
Meer over Elly Stolwijk bij Uitgeverij In de Knipscheer

Verhaal van Elly Stolwijk over dwangarbeid in zinnen van telkens 492 woorden

EllyStolwijk-300Elly Stolwijk over de 492 dagen dwangarbeid van haar vader op  Radio Streekstad Centraal, 8 augustus 2023:

In de aflevering van de podcast Cultuurbuur, op de lokale zender van Alkmaar, gaat Ingrid Koens in gesprek met Elly Stolwijk. Ze vertelt het verhaal van haar vader, met name zijn dwangarbeiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze bezocht de plekken waar haar vader gedwongen werkte en leefde. 11 Jaar deed ze onderzoek naar die geschiedenis en in november 2022 wist ze in welke vorm ze die zou gieten. Ze legde zijn ervaringen vast in zinnen van telkens 492 woorden, het netto aantal dagen dat hij werkzaam was in de wapenfabriek. In haar komende boek ‘Voet in voet oog in oog’ wisselt Elly Stolwijk elk verhaal af met cursieven waarin zij haar eigen bespiegelingen op het onderzoek weergeeft. Gedurende het gesprek, waarin o.a. ook haar opleiding aan de Rietveldacademie, boventonen en black metal ter sprake komt, leest ze een viertal gedichten respectievelijk naar aanleiding van haar vader, Vincent van Gogh, Extinction Rebellion en een In Memoriamgedicht over haar leraar Nederlands.

Luister Podcast Cultuurbuur: Elly Stolwijk (streekstadcentraal.nl) naar het interview
Lees verder ‘Elly Stolwijk over haar vaders dwangarbeiderschap in WO II’
Meer over Elly Stolwijk bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Gaandeweg kroop ze steeds meer in zijn huid.» – Noor Hellmann

EllyStolwijk-300

Elly Stolwijk over ‘2879’ in ‘Het fotoalbum’ in Trouw, 1 juli 2023:

Elly Stolwijk (66) onderzocht het verleden van haar inmiddels overleden vader Fons Stolwijk, die dwangarbeider was in Duitsland. Gaandeweg kroop ze steeds meer in zijn huid. (…) “Pas ver in mijn volwassenheid realiseerde ik me hoezeer hij getekend was door de dwangarbeid die hij tijdens de oorlog in Duitsland verrichtte. Hij was bijna 19 toen hij als metaalbewerker in de Duitse wapenindustrie terechtkwam, eerst een half jaar in Berlijn en daarna zestien maanden in Laucherthal, in Zuid-Duitsland. Dat verleden torste hij mee als een zware last. Ik was een jaar of tien, elf toen tot mij doordrong dat hij dwang­arbeider was geweest. Ik zat na het eten met mijn moeder in de kamer, mijn vader lag op de bank. Het was donker buiten, binnen waren de lampen aan, heel vredig. Opeens stond mijn vader op en pakte uit een sigarendoosje een klein metalen plaatje met zijn foto erop. Hij heeft daarop niet meer de open blik die je op zijn paspoortfoto van 1943 ziet. Op zijn linkerschouder staat het nummer 2879. Aan het plaatje hingen ooit genummerde muntjes. Die moest hij in de fabriek als onderpand inleveren wanneer hij aan de draaibank gereedschap gebruikte. (…) Ik heb langdurig onderzoek gedaan, dat ik vorige zomer afsloot met een bezoek aan de plek waar het barakkenkamp in Laucherthal heeft gestaan. Het ontroerde me, want het voelde alsof ik daar zelf al heel vaak had gelopen. Ik was ook trots op mijn vader: hij heeft veel doorgemaakt, maar is opgekrabbeld, getrouwd en heeft een gezin gekregen. (…) Nu schrijf ik zijn verhaal, in zinnen van elk 492 woorden: het aantal dagen dat hij daadwerkelijk in de fabrieken heeft gestaan. Dat strakke keurslijf geeft mij houvast. Ik wissel het af met bespiegelingen en herinneringen die mij meer vrijheid geven. Tijdens het schrijven heb ik pas echt kunnen rouwen om mijn vader, maar ik merk ook dat ik iets heb afgerond als het boek in de opmaat naar 4/5 mei 2024 verschijnt.”

Lees hier het artikel [ = ‘Mijn vader was levenslustig en joviaal, maar ook getekend door zijn verleden’ (trouw.nl) ]

Lees verder  ‘Elly Stolwijk over haar vaders dwangarbeiderschap in WO II’  

Meer over Elly Stolwijk bij Uitgeverij In de Knipscheer

Elly Stolwijk over haar vaders dwangarbeiderschap in WO II

EllyStolwijk-300Van 22 tot 25 juni 2023 vindt in Schoorl SchoK plaats. De bijdrage van Elly Stolwijk aan de Schoorlse Kunsten is het voorlezen van 2879 (het is geen geregisseerde voorstelling). 2879 is het verhaal dat ze schreef over het dwangarbeiderschap van haar vader gedurende de Tweede Wereldoorlog. Het verhaal zal in 2024 in boekvorm verschijnen onder de titel ‘Voet in voet oog in oog’. Tijdens SchoK leest zij 43 zinnen van 492 woorden, afgewisseld met vrijere stukken tekst, de cursieven (tezamen 95 pagina’s). De lange zinnen zijn scènes uit het leven van een dwangarbeider. Het aantal van 492 woorden per zin is ingegeven door de 492 dagen die haar vader in de metaalgieterij of achter de metaaldraaibank moet hebben doorgebracht. De cursieven bieden enig inzicht in het onderzoek dat Elly Stolwijk de afgelopen 11 jaar heeft gedaan. De flexibiliteit van de cursieven gaf haar tijdens het schrijven over de dwangarbeid de mogelijkheid zowel dichterbij te komen als afstand te nemen. De locatie is de woonkamer van Heereweg 205 te Schoorl. In de voortuin staat een bordje dat verwijst naar de ingang aan de achterkant van het huis, d.w.z. via de achtertuin (duinkant) aan de Oorsprongweg. Elly Stolwijk begint met voorlezen op vrijdag 23 juni, om 12.00 uur. Ze stopt om 17.00 uur. Af en toe is er een korte pauze. Op zaterdag 24 juni, om 12.00 uur, gaat ze verder vanaf waar ze gebleven was, en als het verhaal ‘rond’ is begint ze opnieuw. Ook op zaterdag stopt ze stop om 17.00 uur. Dee inloop is vrij. Eenieder kan op elk moment binnenkomen of opstappen, dat maakt niet uit.
Bekijk hier het programma van SchoK
Meer over Elly Stolwijk bij Uitgeverij In de Knipscheer

Vrouwen zorgen voor Reuring op 5 maart 2023

Reuring5maartReuring is een initiatief van dichter en poëziepromotor Alja Spaan. Het is een platform voor livepoëzie dat sinds tal van jaren op wisselende locaties in Alkmaar wordt georganiseerd. Reuring is onafhankelijk van sponsors of subsidies. Reuring is geen open podium maar heeft een – van te voren bepaald – programma samengesteld door Alja Spaan. Deelnemers ontvangen niets meer dan Reurings dank. Bezoekers betalen geen entree. De komende editie van Reuring valt bijna samen met Internationale Vrouwendag (woensdag 8 maart). Dit keer is de locatie Bibliotheek Kennemerwaard, Gasthuisstraat 2, 1811 KC Alkmaar. Aanvang 14.00 uur. Einde programma ca. 15.00 uur. U bent van harte welkom. Komt allen!
Meer informatie
Meer over Alja Spaan bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Margreet Schouwenaar bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Elly Stolwijk bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Inge Nicole bij Uitgeverij In de Knipscheer

Vrouwen zorgen voor Reuring op 1 oktober 2022

VrouwenReuringReuring is een initiatief van dichter en poëziepromotor Alja Spaan. Het is een platform voor livepoëzie dat sinds tal van jaren op wisselende locaties in Alkmaar wordt georganiseerd. In maart van dit jaar werd de nieuwe stadsdichter van Alkmaar, Maria Barnas, welkom geheten door een groepje van vier dichters, vrouwen die elkaar en elkaars werk al kenden maar niet eerder samen hadden opgetreden. Dit bleek zo inspirerend, warm en succesvol dat besloten werd dit regelmatig te herhalen op het podium van Reuring. Maria Barnas werd een vanzelfsprekende vijfde. Zaterdag 1 oktober staan we in De Sociëteit, Luttik Oudorp 78, 1811 MZ Alkmaar. Aanvang 14.00 uur. Einde programma 15.00 uur. De toegang is gratis. U bent van harte welkom. Komt allen!
Meer over Maria Barnas op deze site
Meer over Alja Spaan bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Margreet Schouwenaar bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Elly Stolwijk bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Inge Nicole bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Poëzie zonder opsmuk, emotie nooit vals.» – Will van Broekhoven

Opmaak 1Over ‘de laatste framboos‘ van Elly Stolwijk in De Auteur, 26 maart 2022:
Elly Stolwijk (…) debuteerde in 2020 met ‘liefde de vluchtige holte’ (…) Haar debuutbundel draaide om de thema’s sterven en rouw. Zij dichtte onder meer over haar doodgeboren dochtertje. De tweede bundel, ‘de laatste framboos’, is uitsluitend aan haar gewijd, meer dan vijfentwintig jaar na dato. (…) Hoewel het onderwerp is beladen met onuitsprekelijke liefde en verdriet, weet de dichter een melodramatische toonzetting te vermijden, zonder in een onderkoelde toon te vervallen. Heel wat passages zijn feitelijke mededelingen, die naadloos overgaan in poëzie, maar steeds zonder opsmuk. Met als resultaat dat de emotie bij de lezer overkomt, soms zelfs hard aankomt, en nooit als vals wordt ervaren. (…) We volgen de periode van zwangerschap, waarin zich een intieme relatie ontwikkelt tussen moeder en kind. (…) De overleden baby moet langs de weg van de bevalling ter wereld komen. Dan volgen zware momenten: de autopsie (die geen doodsoorzaak aan het licht brengt) en het fysieke afscheid: Woensdag bezoeken wij jou, klein meisje in je blauwe cape. / Ik verstar in het kijken naar jouw gesloten gezicht. / Je bent ouder geworden. / De stilte om jou heen is volmaakt en ondoordringbaar. (…)
‘De Auteur’ is een driemaandelijks tijdschrift van de Vereniging van Vlaamse letterkundigen.
Lees hier de recensie
Klik hier voor de boekpresentatie
Meer over ‘de laatste framboos’
Meer over Elly Stolwijk bij Uitgeverij In de Knipscheer

Vrouwen zorgen voor Reuring

ReuringReuring is een initiatief van dichter en poëziepromotor Alja Spaan. Het is een platform voor livepoëzie dat sinds tal van jaren op wisselende locaties in Alkmaar wordt georganiseerd. Op zondag 13 maart 2022 treedt Maria Barnas aan als de nieuwe stadsdichter van Alkmaar. Ze wordt welkom geheten door haar Alkmaarse mededichteressen Margreet Schouwenaar (voormalig stadsdichter), Elly Stolwijk, Inge Nicole en Alja Spaan. Met muziek van Annemarie Brijder. Plaats van samenkomst is Bibliotheek Kennemerwaard, Gasthuisstraat 2, 1811 KC Alkmaar (centrum). Aanvang 14.00 uur. De toegang is gratis. Komt allen!
Meer over Maria Barnas op deze site
Meer over Alja Spaan bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Margreet Schouwenaar bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Elly Stolwijk bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Inge Nicole bij Uitgeverij In de Knipscheer