Frans Kellendonk – Uitgeverij In de Knipscheer

Live interview met Jaap Goedegebuure over het kwaad in de Nederlandse literatuur

(foto André Homan)

Peter de Rijk interviewt Jaap Goedegebuure in Pletterij, 10 april 2025:

Op donderdagavond 10 april 2025 knetterden de letteren in het Haarlemse debat-en cultuurpodium Pletterij met Jaap Goedegebuure. De oud-hoogleraar Nederlandse Taal- en Letterkunde en, gedurende bijna twee decennia, de vaste literatuurcriticus voor Haagse Post/HP De Tijd, doceerde letterkunde aan de universiteiten van Leiden, West-Berlijn, Tilburg en Nijmegen. Goedegebuure publiceerde boeken over onder meer H. Marsman, Jeroen Brouwers, Frans Kellendonk, het fin de siècle, literatuur en religie, en poëzie en mystiek. Sinds 1975 recenseert hij voor tal van kranten en tijdschriften. Van Jaap Goedegebuure verscheen vorige maand Sympathie voor de duivel, een kloeke bundel essays over de verbeelding van het kwaad in de literatuur van onze lage landen, waarin je niet uitgelezen raakt. Je hebt het kwaad van grensoverschrijdend gedrag zoals lustbeleving, of het kwaad van de oorlogsmisdadigers, zoals in het werk van de overleden Haarlemse schrijvers Harry Mulisch en Louis Ferron, of het satanische kwaad van de griezelromantiek en de gothic novel van bijvoorbeeld wijlen Renate Dorrestein, een geliefd auteur die ook in deze regio woonachtig was. In zijn bundel Door de jaren heen lezen, een bundel over boeken en schrijvers uit 2018, schrijft Jaap Goedegebuure over recenseren en refereert dan aan twee voorvallen waarbij auteurs van In de Knipscheer betrokken waren. Ik citeer: «Wie recenseert, krijgt onvermijdelijk te maken met wrok en agressie. Toen Michaël Zeeman de klauwhamerpoëzie van de Maximalen had afgedaan als ‘een teil rotte vis’, kreeg hij bij wijze van vergelding een emmer van dat spul over zich heen. Eerder had zijn collega Aad Nuis het gewaagd om aanmerkingen te maken op de bloemrijke stijl van Léon de Winter, die een personage had laten glimlachen ‘als een geslacht varken’. Bij de redactie van de Haagse Post liet De Winter omgaande een varkenskop bezorgen; kon de criticus met eigen ogen zien hoe adequaat zijn beeldspraak was.» Het gesprek over ‘Sympathie voor de duivel’ tussen Jaap Goedegebuure en uitgeverijredacteur Peter de Rijk begint op de tijdlijn vanaf 05:10 en eindigt op 38:32. Wat is het kwaad? Bestaat het? In weerwil van Rutger Bregman: de meeste mensen deugen niét. Achtereenvolgens komen o.a. langs Louis Couperus (Noodlot, Eline Vere), Gerard Reve, Jacob Israël de Haan (Pijpelijntjes), Renate Dorrestein (Hart van steen), Conny Palmen (o.a. over Pim Fortuyn), Manon Uphoff, de Franse filosoof Bataille, Frans Kellendonk, Louis Paul Boon, Harry Mulisch (Siegfried).

Kijk hier naar het programma
Kijk hier naar de foto’s die André Homan maakte

Jaap Goedgebuure – Door de jaren heen lezen. Essays

VoorplatGoedegebuure-75 Jaap Goedegebuure
Door de jaren heen lezen
biografische notities van literaire auteurs
met een Personenregister van ca. 400 namen
omslagafbeelding Andrei Roiter
vormgeving Els Kort
gebrocheerd in omslag met flappen,
170 blz., geïllustreerd, € 19,50
ISBN 978-94-93214-64-4 NUR 321, 620
eerste uitgave maart 2022

Voor de fervente lezer is een boekenkast veel meer dan een hoeveelheid bedrukt papier. Aan een gelezen boek zitten altijd herinneringen vast, mooi en minder mooi, niet zelden ook pijnlijk. Waar was je toen je dat ene boek las? Wie was je? Wat deed het met je? Heeft het je leven veranderd, je denken een andere kant uitgestuurd, je blik verlegd of verruimd?

In Door de jaren heen lezen gaat Jaap Goedegebuure in 101 stukjes na hoe herinneringen aan boeken en aan de schrijvers van die boeken – Gerard Reve, Harry Mulisch, Doeschka Meijsing, Boudewijn Büch, Rogi Wieg, F. Springer en vele anderen – betekenisvolle momenten in zijn bestaan markeren. Ze vormen even zovele stippen op de routekaart van een reis door de jaren heen.

Jaap Goedegebuure (1947) doceerde letterkunde aan de universiteiten van Leiden, West-Berlijn, Tilburg en Nijmegen. Hij publiceerde boeken over onder meer H. Marsman, Jeroen Brouwers, Frans Kellendonk, het fin de siècle, literatuur en religie, en poëzie en mystiek. Sinds 1975 recenseert hij voor tal van kranten en tijdschriften.
Meer over Jaap Goedegebuure op deze site

«De authenticiteit zit ’m in de beschrijving van de persoonlijkheid van de titelbeschrijver.» – Michiel van Kempen

Voorplat catalograaf-75 Over ‘De catalograaf’ van Diana Tjin op Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, 14 juni 2020:
(…) Ik moest aan deze periode denken bij het lezen van de pas uitgekomen roman ‘De catalograaf’ van Diana Tjin. De auteur was tientallen jaren werkzaam als catalografe bij de UBA en zij legt kennelijk veel van haar ervaringen neer in dit boek. Zoals bekend vormde de universiteitsbibliotheek ook het decor voor Kellendonks ‘Letter en Geest’ uit 1982, maar in Tjins boek zien we de catalograaf zwoegen, zijn hele existentie metend met de maat van de kwaliteit van zijn werk. De obsessie van de ene rij boeken ter linkerzijde, die eenmaal beschreven terechtkwamen in de rij rechts, bestemd voor de titelcontroleurs. Het gevaar dat je de nieuwe beschrijfregels niet goed onder de knie had. De angst tekort te schieten in kennis om een boek de correcte classificatiecode toe te kennen. De hiërarchie van catalografen, de controleurs van de titelbeschrijvingen en de mensen die de trefwoorden aanbrengen. Diana Tjin brengt het kleine universum achter de schermen van de publieksruimte in beeld rond de catalograaf Edward, die een nieuwe klus aanneemt na zijn pensionering: hij moet automatons gaan beschrijven voor een collectioneur – vernuftig bewegende mechanische poppen –, maar moet zich ook verhouden tot zijn complexe joods-Caraïbische moeder en een verleidelijke projectmanager. Allemaal mooi en wel, maar de authenticiteit zit ’m bij ‘De catalograaf’ in de beschrijving van de persoonlijkheid van de titelbeschrijver. (…)
Lees hier en hier de column ‘De angsten van de catalograaf’
Meer over ‘De catalograaf’
Meer over Diana Tjin bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Een nummer dat je literaire vleugels kan geven om je vakantie aan zee of in het water het nodige aroma te geven.» – André Oyen

VoorplatExtaze17-18-75 Over ‘Extaze 17/18 – Water-Zee’ op Ansiel, 29 mei 2016:
De redactie van dit prachtig literair tijdschrift tracht verrukking en verwondering op te roepen door de kracht van het woord en de verbeelding. En deze pogingen van de Extaze-redactie levert telkens een boekwerk af dat je heel gulzig proeft en waardeert. Zwakke nummers ben ik persoonlijk nog niet tegengekomen, maar de absolute hoogvlieger was toch wel het Frans Kellendonknummer dat een huiveringwekkend mooi literair eerbetoon was. ‘Extaze 17/18’ is uitzonderlijk een dubbelnummer waarin Water-Zee duidelijk dominant aanwezig, zowel in essay, kortverhaal als gedicht. Er wordt gemijmerd en gefilosofeerd over diverse items gaande van het zeemanslied van de Deense Lale Andersen tot de poëzie van Slauerhoff met immer en altijd water/en of zee op de achtergrond. (…) Een nummer dat je literaire vleugels kan geven om je vakantie aan zee of in het water het nodige aroma te geven.
Lees hier de recensie
Meer over Extaze

«Aan zijn roem draagt dit jubelnummer ongetwijfeld een steentje bij.» – Sven Vitse

Over ‘Kellendonk’ (literair tijdschrift Extaze nr. 14) in Vooys, jrg. 33 nr. 4, december 2015:
Dit themanummer van Extaze combineert artikelen van academici met meer persoonlijke beschouwingen van literaire schrijvers (…) Jaap Goedegebuure traceert heel helder Kellendonks fascinerende worsteling met het geloof (…) Rick Honings presenteert een overzichtelijke analyse van Kellendonks wereldbeeld, zijn religieuze opvattingen en zij polemische uitspraken. (…) Peter J. van Dijk vertegenwoordigt een literaire cultuur waarin een wild om zich hee trappende auteurs als Kellendonk goed gedijt. (…) Aan de hand van één verhaal legt Arnon Grunberg een cruciaal existentieel probleem in Kellendonks werk bloot: “De angst voor overbodigheid’. (…) Thomas Lieske pleit voor een herwaardering van het vormbewustzijn in Kellendonks proza. Niña Weijers beklemtoont het morele appel dat uitgaat van de nadrukkelijk geconstrueerde vorm – het engagement. (…) Het toppunt van Kellendonks roem is wellicht nog niet bereikt. En aan deze roem draagt dit jubelnummer van Extaze ongetwijfeld een steentje bij.
Lees hier in Vooys of hier de recensie
Meer over ‘Kellendonk / Extaze 14’
Meer over Extaze

«Deze Kellendonk-ode belooft een collector’s item te worden. » – Ezra de Haan

Over ‘Kellendonk – Extaze 14’ op Literatuurplein, 20 augustus 2015:
Het vijftiende nummer [het 0-nummer meegeteld] van literair tijdschrift Extaze is een bijzonder nummer, met name voor de liefhebbers van Frans Kellendonk maar ook voor hen die willen weten wat diverse kopstukken in de huidige literatuur van zijn werk vinden. Net als het, vrij snel uitverkochte, Couperus-nummer belooft ook deze Kellendonkode een collectors item te worden. Althans dat mag je verwachten met bijdragen van schrijvers als Arnon Grunberg, A.H.J. Dautzenberg, Jaap Goedegebuure, Oek de Jong, Thomas Lieske, Rob Schouten, Nina Weijers en Joost Zwagerman. In ieder geval is het weer een eigenzinnig en daardoor typisch Extaze-nummer geworden, mede dankzij de illustraties van Rens Krikhaar die erg goed aansluiten bij het werk van Kellendonk en de reacties daarop. De reden voor het maken ervan was tweeledig. Kellendonk is immers vijfentwintig jaar geleden op negenendertigjarige leeftijd gestorven. Daarnaast verscheen, ter herinnering aan zijn scherpe en vaak tegendraadse proza, een ruime selectie van de brieven die hij schreef, Frans Kellendonk – De brieven, ingeleid en samengesteld door Oek de Jong en Jaap Goedegebuure.
Lees hier verder

«Frans Kellendonk verdient een mooi eerbewijs en ‘Extaze’ heeft hem deze eer met stijl en vakkundigheid bewezen. » – André Oyen

Over ‘Extaze 14 – Kellendonk’ op Ansiel en Iedereenleest.be, 15 augustus 2015:
Het Kellendonknummer van het literair tijdschrift Extaze is naast vele andere initiatieven zoals een heruitgave van zijn werk, publicatie van een brievenboek enz. een uitstekend middel om dit geniale werk van een charmante dwarsligger bij een piepjonge generatie te herlanceren. (…) Over de essays kan ik alleen maar zeggen dat de auteurs A.H.J. Dautzenberg, Peter J. van Dijk, Arnon Grunberg, die voor deze gelegenheid de novelle De waarheid en mevrouw Kazinczy herlas, Rick Honings, Oek de Jong, Tomas Lieske, Rob Schouten, Reinold Vugs, Niña Weijers en Joost Zwagerman allen prachtig hun kijk, die meteen ook de veelzijdigheid aanduidt, op persoon en werk van Frans Kellendonk weergegeven. Zelfs in die mate dat je onmiddellijk naar de boekenwinkel of bib zou willen spurten om werk van deze bijzondere auteur aan te schaffen.
Lees hier en hier de recensie
Meer over Extaze 14

Cor Gout over het Kellendonknummer van literair tijdschrift Extaze op Amsterdam FM-Radio

Dit jaar is het 25 jaar geleden dat de schrijver Frans Kellendonk op 39-jarige leeftijd overleed, reden voor het literaire tijdschrift Extaze een themanummer te wijden aan deze bijzondere auteur. ‘Kellendonk’ (Extaze, nummer 14, tijdschrift in boekvorm) werd op 2 juli jl. gepresenteerd o.a. door Jaap Goedegebuure, gastredacteur voor dit speciale Kellendonknummer. Tien vooraanstaande Nederlandse auteurs / essayisten leverden een essayistische bijdrage, onder wie Arnon Grunberg, Tomas Lieske, Joost Zwagerman en Oek de Jong. Verder zijn in dit nummer drie facsimile’s van brieven van Frans Kellendonk afgedrukt. Hoofdredacteur van Extaze, Cor Gout, praat op maandag 13 juli 2015 met literatuurjournalist Peter de Rijk over Frans Kellendonk en de totstandkoming van deze tweeledige hommage: het boek en de avondvullende presentatie in Den Haag. Het boekenuur in het programma Kunst & Cultuur op Amsterdam FM-Radio wordt live vanuit de Openbare Bibliotheek Amsterdam uitgezonden tussen 16.00 en 17.00 uur. De uitzending kan (op de 4de etage van de OBA, op loopafstand van Centraal Station) door belangstellend publiek worden bijgewoond.
Luister hier naar de uitzending
Meer over Extaze 14

Presentatie Kellendonknummer van Extaze

Klik op afbeelding voor vergroting
Vormgeving Els Kort

Nummer 14 van het literair tijdschrift Extaze wordt op donderdag 2 juli 2015 gepresenteerd in Sociëteit De Vereeniging in Den Haag. Het programma bestaat uit voordrachten door Jaap Goedegebuure en Tomas Lieske, film door Lisette Erdtsieck, muziek door Eimi Witmar (zang), Klaas Trapman (piano) en Trespassers W met Ronnie Krepel (gitaar). Gerrit Vennema leest gedichten. De presentatie is in handen van Cor Gout, de techniek wordt verzorgd door Harold Verra.
Locatie: Sociëteit de Vereeniging, Kazernestraat 38b, Den Haag. De zaal is open vanaf 19.45 uur (de deuren sluiten om 20.10 uur). Het programma begint om 20.15 uur en loopt door tot 22.00 uur. Entree € 10,00 inclusief pauzedrankje. Reserveren redactie@extaze.nl

Meer over Extaze 14

Literair tijdschrift Extaze 14 ‘Kellendonk’ [Jrg. 4, nr. 2]

Extaze 14 – Kellendonk
vierde jaargang nr. 2
Genaaid gebrocheerd, geïllustreerd, 96 blz.
€ 15,00
juli 2015
ISBN 978-90-6265-884-8

Het Kellendonknummer van het literair tijdschrift Extaze wordt op donderdag 2 juli 2015 gepresenteerd in Sociëteit De Vereeniging in Den Haag. Gastredacteur van Extaze 14 is Jaap Goedegebuure. Het nummer bevat 10 essayistische bijdragen. A.H.J. Dautzenberg begeeft zich naar de ondergrens van Frans Kellendonk’s oeuvre. Peter J. van Dijk was aanwezig bij Kellendonk’s lezing Ons wilde Westen in Harlingen (18 oktober 1986). Jaap Goedegebuure belicht het tegendraadse engagement van Kellendonk. Arnon Grunberg herlas de novelle De waarheid en mevrouw Kazinczy. Rick Honings beziet Kellendonk de polemist en de ongelovige gelovige. Oek de Jong hield een toespraak bij de presentatie van Frans Kellendonk, de brieven in het Bethaniënklooster in Amsterdam (13 mei 2015). Tomas Lieske legt het niet-realistische karakter van Kellendonk’s romans bloot. Rob Schouten plaatst Kellendonk in de traditie van Balzac, Toergenjev en James. Reinold Vugs haalt herinneringen op aan Kellendonk’s gastschrijverschap aan de Rijksuniversiteit van Leiden, najaar 1987. Niña Weijers: ‘[…] ineens herinnerde ik mij die wonderbaarlijke roman over kunst, religie, geld, hypocrisie… en intuïtief wist ik dat het zou lonen bij hem te rade te gaan.’ Joost Zwagerman spiegelt Niña Weijers’ debuutroman De consequenties aan Kellendonk’s Letter en geest. Verder zijn in dit nummer drie facsimile’s van brieven van Frans Kellendonk afgedrukt en zijn gedichten opgenomen van John Donne (vertaald door Theo van der Wacht), Hanz Mirck en Gerrit Vennema. Het beeld in dit nummer is van Rens Krikhaar.
Meer over Extaze
Meer over Extaze in De Vereeniging