«Aangrijpende zelfs ironische novelle over een rampzalige aanslag op haar lijf en leden.» – André Oyen

foto HelenBij het overlijden van Helen Knopper op Ansiel, 11 december 2022:
(…) Eén van haar treffendste werken vind ik persoonlijk ‘Het onbesproken beeld’ uit 2018. (…) Naar aanleiding van haar ziekbed begin 2017 (…) geeft de schrijfster hierin een verslag van een rampzalige aanslag op haar lijf en leden: een gescheurde aorta gevolgd door pleuravocht’ en andere nare complicaties, inclusief drie operaties. Ze ligt twee maanden in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, waar ze een ingewikkeld parcours aflegt tussen de intensive care, hartbewaking, afdeling C4 en C6, revalidatieafdeling en weer terug naar de hartbewaking. Om de tijd door te komen draait ze de films af die in haar geest liggen opgeslagen. Over haar kat Ali B Bommel, over de parel die ze in een oester vindt en vervolgens weer kwijtraakt, over haar in 1945 in Duitsland omgekomen vader en een bezoek aan de Stasigevangenis in Berlijn. Als ze na dit veel te lange verblijf bij de ‘Engelen van het OLVG’ weer thuis is, is er weinig over van ‘de ironische rochelvis’. Maar ze weet er nog wel een aangrijpende zelfs ironische novelle over te schrijven. Niettegenstaande de droevige omstandigheden waarin de auteur terecht komt zal deze novelle de lezer regelmatig laten glimlachen. (…)
Bron
Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

Woordje ter herinnering aan Helen Knopper

foto HelenFranc Knipscheer bij de uitvaart van Helen Knopper, 12 december 2022:

«Beste aanwezigen,

In 1985 gaf Uitgeverij In de Knipscheer – de uitgeverij bestond bijna 10 jaar, we waren nog jong – het debuut uit van Hugo Pos, ‘Het doosje van Toeti’. Hugo Pos, gepensioneerd rechter, werd in dat jaar 72. Zouden we dat wel doen, een al zo’n oude auteur bij ons laten debuteren, hadden we ons afgevraagd. We hadden per slot naam gemaakt met jonge debutanten, generatiegenoten: Leon de Winter, Astrid H. Roemer, Marion Bloem, Herman Brusselmans. Maar ‘Het doosje van Toeti’ was een prachtige verhalenbundel en goed is goed ongeacht de leeftijd. Hugo Pos overleed in 2000 en hij had toen bij deze uitgeverij 15 bundels kwatrijnen en verhalen op zijn naam staan en de met de E. du Perron-prijs bekroonde autobiografie ‘In Triplo’. Wat ik in 1985, ik was toen 38, me voor het eerst realiseerde, en zo ontzettend troostrijk vond, was dat je kennelijk op je 72ste nog een nieuwe carrière kunt beginnen. Niet dat ik dat van plan was, maar de idee dat dat kon bracht me wel op mijn gemak.

De eerste keer dat ik de naam Helen Knopper tegenkwam was toen ik als redacteur begin jaren zeventig werkte voor een boekenclub. In hun programmaonderdeel literatuur werden enkele door Helen Knopper vertaalde titels opgenomen van de Amerikaanse hippieschrijver Richard Brautigan. Een paar jaar later zou ook mijn broer Jos Knipscheer, alweer ruim 25 jaar geleden overleden, een roman van Brautigan vertalen. De tweede keer dat ik de naam Helen Knopper bewust tegenkwam was nadat Uitgeverij In de Knipscheer in 1976 net begonnen was en we in het fonds van de eveneens piepjonge Uitgeverij Loeb & Van der Velden o.a. de titel ‘De Vertellers’ tegenkwamen samengesteld door beide uitgevers met daarin verhalen van o.a. Hester Albach, Peter Andriese, Jan Cremer, Hans Dorrestijn, Heere Heeresma, Eelke de Jong, Theo Kars, Laurie Langenbach, Guus Luijters en ook Helen Knopper, schrijvers die rond die jaren zeventig furore maakten. Ieder ging zijn en haar weegs. De derde keer dat Helen Knopper bij mij in beeld kwam was toen ik in 1977 recensies las over haar titel ‘Een onfatsoenlijk afscheid’.

Zo’n zeven jaar geleden ontving de uitgeverij een manuscript van Helen Knopper met de titel ‘Het loopt het ademt het leeft’. Ze was inmiddels 80. Weer vroegen we ons af: zouden we dat wel doen?
Haar laatste, twintigste boek was na een schrijverscarrière van ruim dertig jaar toch al verschenen in 1997? Tachtig jaar oud! Wie zit daarop te wachten? Is dat nog te verkopen? Maar het was een prachtig boek en goed is goed ongeacht de leeftijd. We nodigden haar uit op de uitgeverij en wat me daarvan vooral nog bijstaat was dat ze vertelde dat toen ze dik in de zeventig was zich op de Universiteit van Amsterdam had ingeschreven en psychologie was gaan studeren. Dat was voor mij weer zo’n Hugo Pos-momentje. Ik was op dat moment 68 en bedacht me dat Helen Knopper op die leeftijd pas jaren later zou beginnen aan een universitaire studie. En ik vond dat zo ontzettend troostrijk. Niet dat ik dat zou kunnen of willen, maar de idee dat dat überhaupt een optie was stemde me wel optimistisch. Die moed, die vrijheid die daaruit sprak bewonder ik in haar tot op de dag van vandaag. U weet hoe het verder ging. ‘Het loopt het ademt het leeft’ kwam uit in 2016, een heruitgave van ‘Een onfatsoenlijk afscheid’ in 2018 en later dat jaar ‘Het onbesproken beeld’. In 2019 verscheen de omvangrijke essay- en verhalenbundel ‘Het brandende huis’, misschien wel haar literaire testament, en vorig jaar, in 2021, haar laatste boek ‘En dan nog de liedjes’.

Het zal niet moeilijk zijn de herinnering aan Helen Knopper levend te houden.
Van haar boek ‘Het brandende huis’ heb ik een paar doosjes meegenomen. Eenieder hier aanwezig mag als herinnering aan Helen een exemplaar daarvan meenemen.»

Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

Trouw, waaks en brutaal

foto Helen foto: Johannes van Vugt

 

 

 

 

 

I.M. Helen Knopper door Peter de Rijk, 9 december 2022:
Op 7 december verkoos Helen Knopper (1934-2022) euthanasie boven een leven dat door fysieke beperkingen gekenmerkt werd en haar het schrijven zelfs onmogelijk maakte. Knopper debuteerde in 1966 met de dichtbundel Emotioneel Esperanto en de roman Osmose die beide goed ontvangen werden. Het was het begin van een zeer productieve literaire carrière die ruim twintig titels opleverde. Naast beeldend kunstenaar was ze ook vertaler van Engelse en Amerikaanse literatuur waaronder Richard Brautigans Forel vissen in Amerika en Melvilles Moby-Dick.
Liever dood dan rood! (1979) is een rapportage waarin Knopper verslag deed van de tragische vluchtpoging van Dieter R. uit Oost-Duitsland. In 1997 beëindigde ze haar ‘eerste schrijfperiode’ met een trilogie van kronieken waarin ze verslag deed van de jaren negentig. Daarna werd het stil, tot ze in 2016 na 18 jaar stilte, haar glorieuze comeback maakte met Het loopt het ademt het leeft, biografie van een vriendschap waarmee ze werd genomineerd voor de Halewijnprijs en de Reinaerttrofee. Een onfatsoenlijk afscheid (1977) werd herdrukt, de psychologische roman over een vader-dochterrelatie waarin Knopper haar zoektocht beschrijft naar wie haar vader was. Eindelijk kreeg het boek de aandacht die het al zo lang verdiende. In Het onbesproken beeld (2018) deed de auteur verslag van de impact die ziekte en zware operaties op haar, tot dat moment nog zeer actieve, leven had. In plaats van droefheid en melancholie besloot ze eerder aandacht te schenken “aan de kleine wonderen die het leven naast grote rampen te bieden heeft.” Een ‘tijdloos bestaan’ was aangevangen en toch schreef ze door. Ze voltooide Het brandende huis (2019) dat al voor haar ziekbed in de steigers stond. Het is een verzameling essays waarin ze het belang van een geestelijk gezond milieu en de noodzakelijkheid daarvan benadrukt. Het boek toont alle kennis die ze in haar leven opdeed. Psychologische theorieën en de grondleggers ervan, religie, technologie, de digitale opmars en de virtuele toekomst vormen de basis voor een wijs en zeer persoonlijk werk. Ze vat het in haar voorwoord samen met de woorden: “Om wat houdbaar is en wat weg kan. Om wat echt is en wat niet. Om tegenwoordigheid van geest. In het hier en nu.”
Een heel leven lang heeft Helen Knopper altijd gezegd wat ze vond. “Ik ben trouw, waaks en brutaal. Dus ga geen flauwekul met me uithalen, want ik bijt.” Zo begon ze eens aan een interview. Haar laatste gepubliceerde roman, want ze schreef door tot ze het letterlijk niet meer kon, werd En dan nog de liedjes (2021), een sleutelroman over een zesentachtigjarige vrouw die terugblikt op haar leven. Haar herinneringen gaan gepaard aan liedjes van weleer, heden en verleden wisselen elkaar af. Zowel Knoppers jeugd, de Tweede Wereldoorlog als de roerige jaren zestig komen aan bod. Madeleine, zoals Knopper haar alter ego noemt, geniet van de liefde en de mannen die ze tegenkomt. Wie scherp leest zal in diverse personages dichters, schrijvers en uitgevers herkennen, al heeft de auteur zich alle moeite getroost om dat te verhullen. De liefde voor het leven en de mensen die ze kende kregen in dit boek een monumentje, net zoals het boek ook alles toont wat Helen Knopper tot zo’n bijzonder mens maakte. Iemand met het hart op de tong, scherp tot haar laatste dag.

“Het lijkt er verdacht veel op dat ik geen vraag meer over heb. Ik leef het antwoord zo goed als ik kan, en dat dag in dag uit.” – Helen Knopper in Het brandende huis.

Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

«De sarcastische stijl zie je niet vaak terug in de Nederlandse literatuur, maar ik kan er enorm van genieten. Ik denk en ik hoop dat Knopper door zal schrijven tot de laatste minuut.» – Coen Peppelenbos

VoorplatLiedjesDEF-75Over ‘En dan nog de liedjes’ van Helen Knopper op Tzum, 14 januari 2022:
(…) Madeleine (de verwijzing naar Proust wordt al op pagina twee gemaakt) haalt herinneringen op aan haar leven en dat lijkt, gefictionaliseerd of niet, toch wel erg op het leven van Helen Knopper. (…) De techniek die Knopper gebruikt, maakt ‘En dan nog de liedjes’ tot een prachtig memoir. Ze vertelt geen keurig aangeharkt chronologisch verhaal, maar springt van het heden naar haar jeugd voor en in de oorlog, haar wilde liefdesjaren in de Amsterdamse kunstenaarsscene decennia later en al die lijnen worden het web waarin het leven gevangen wordt. (…) Madeleine is aangewezen op een rollator en dat zorgt nogal voor een contrast met vroeger. In dat vroeger zitten herinneringen aan oud-geliefden, maar het meest pregnant zijn wel de herinneringen aan de oorlog: aan juffrouw Moes, de Joodse dienstbode, die meer dan haar moeder over haar moederde totdat het niet meer mocht, maar ook aan haar vader die in april 1945 in Duitsland aan hongeroedeem overleed. Het wordt niet expliciet gezegd, maar het is wel duidelijk hoe karaktervormend die oorlog is geweest. (…) De sarcastische stijl zie je niet vaak terug in de Nederlandse literatuur, maar ik kan er enorm van genieten. Ik denk en ik hoop dat Knopper door zal schrijven tot de laatste minuut.
Lees hier de recensie
Meer over ‘En dan nog de liedjes’
Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Met een ongekende flair dwaalt Madeleine door haar herinneringen.» – André Oyen

VoorplatLiedjesDEF-75Over ‘En dan nog de liedjes’ van Helen Knopper op Ansiel (België), 1 januari 2022:
(…) In ‘En dan nog de liedjes’ wordt er ook met liefde, ban en bliksem teruggeblikt door Madeleine die zesentachtig is, maar zich nog alles herinnert. Liedjes van vroeger roepen herinneringen bij haar op. Daar waar ze ooit woonde en hen die ze liefhad komen samen in liefdesverhalen. Met een ongekende flair dwaalt Madeleine door haar herinneringen. Nu is zij een aspirant-kunstenaar in het wilde Amsterdam van de jaren zestig, vervolgens het meisje uit Bussum dat christelijke jongens inleidt in de wereld van vogeltjes en bijtjes, om uiteindelijk in haar eigen Nieuwmarktbuurt terecht te komen. Daar aangekomen levert ze commentaar op oude liefdes en vrienden die ze dacht uit het oog te hebben verloren en toch weer doorzakkend in de stamkroeg terugvindt. Met een innemende levenskracht beschrijft de auteur de herinnering en de nostalgie van de ouder wordende mens die voor zichzelf is ze zoals ze zich herinnert.
Lees hier de recensie
Meer over ‘En dan nog de liedjes’
Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Hoe onverwacht kan een overlijden zijn?» – Franc Knipscheer

KoosvandenKerkhofFoto Rosa van den Kerkhof

Toespraak bij de crematie van Koos van den Kerkhof in Venlo, 19 november 2021:
(…) De uitgeverij is op een leeftijd dat het niet te vermijden is dat zij met enige regelmaat afscheid moet nemen van schrijvers uit het fonds. Elke keer schrik ik als zo’n bericht bij mij binnenkomt. Soms is dat overlijden al enige tijd te voorzien, want heel hoge leeftijd of een aangekondigd ziekbed. Het bericht over Koos kwam keihard aan. Hij was een jaar ouder dan ik nu ben, zag daar niet naar uit. Koos behoorde, zonder dat hij dat wist, tot mijn rijtje voorbeelden dat mij inspireert om door te gaan, vol te houden. Ik was best jaloers op zijn staat van conditie, zijn monterheid. Hij beoefende heel lang de pencak silat, een Indonesische vechtkunst die het uiterste vraagt van lichaam en geest: beheersing, concentratie, respect – aspecten die hem voor de ander tot een aangenaam mens maakten. En dat gold zeker voor de vele Knipscheer-auteurs die hij onder zijn hoede nam. (…) In de literatuur komt alles voor, ook de gescheurde aorta. En Koos kende het fenomeen waaraan hij zou bezwijken: in 2018 redigeerde hij een novelle van Helen Knopper. (…) Wonder boven wonder overleefde ze drie zware operaties. (…) Dichter Koos. Ja, dat was hij zeker, al trad hij met zijn poëzie mondjesmaat naar buiten; slechts enkele bundels, waarvan één bij In de Knipscheer: ‘Oud zink’. Als redacteur moest hij kritisch zijn op het werk van anderen, maar kritisch was Koos zo mogelijk nog méér als het om eigen werk ging. (…) Natuurlijk eindig ik met een gedicht van Koos uit die bundel. Het heet ‘Reisgenoot’. (…)

Lees hier de hele tekst
Lees hier het IM van 14 november 2021
Meer over Koos van den Kerkhof bij Uitgeverij In de Knipscheer

Helen Knopper – En dan nog de liedjes. Roman

VoorplatLiedjesDEF-75Helen Knopper
En dan nog de liedjes

roman
Nederland
gebrocheerd in omslag met flappen,
180 blz., € 18,50
ISBN 978-94-93214-56-9
eerste uitgave november 2021

Madeleine is zesentachtig, maar ze weet alles nog. Liedjes van vroeger roepen herinneringen bij haar op. Daar waar ze ooit woonde en hen die ze liefhad komen samen in liefdesverhalen. Er is altijd goed voor haar gezorgd. Door haar familie en door God. Door Onno, de bongospeler van nachtcafé Bamboebar en kunstschilder Albèrt. Door de man met de boevenkop die op Jack Palance leek. En dan nog haar veel te vroeg overleden en innig geliefde broer, met wie ze uit dansen ging…

Als meisje ging Madeleine door roeien en ruiten. Deed wat niemand durfde te doen. Werd zwanger op haar veertiende; het zou niet bij die ene keer blijven… Ze doet verslag van die wilde jaren, van haar jeugd en zelfs het huwelijksleven van haar ouders. Ze herinnert zich de voor haar zo belangrijke dienstbode juffrouw Moes, die nooit over de oorlog sprak, maar daardoor wel uit Madeleines leven verdween. Daan Bristol met wie ze verkering had, en andere geliefden als Rob Sterrenbosch, de ‘blauwe’ en de man die haar liet zitten toen ze dacht te gaan trouwen. Haar vriendin Mandy die zuster Clara werd. En niet te vergeten Govert Williamse met zijn mooie meisjesgezicht van wie ze intens hield.

De herinneringen blijven komen. ‘Als in een stormvlaag zwiepen ze over het strand van mijn geest, waar ze hoopjes vormen, heuveltjes of kluwens, die ik uit elkaar moet trekken, zoekend naar het uiteinde van de draad.’ Inmiddels compleet afhankelijk geworden van anderen, neemt Madeleine afscheid van alles wat haar dierbaar was. Het is mooi geweest. Boven verwachting.

Van Helen Knopper (1934) verschenen ruim twintig titels, w.o. romans, korte verhalen, poëzie, en een drieluik over de jaren negentig. Na een lange periode van stilzwijgen maakt Helen Knopper in 2016 haar glorieuze comeback met Het loopt het ademt het leeft, biografie van een vriendschap, (nominatie Halewijnprijs 2016). In 2018 verschijnt opnieuw Een onfatsoenlijk afscheid (oorspronkelijke uitgave 1977), een psychologische roman over een vader-dochterrelatie en de zoektocht van de dochter naar wie haar vader was. Datzelfde jaar volgt Het onbesproken beeld, het bijzondere verslag van een ziekbed met de impact van een kroniek van een aangekondigde dood, en in 2019 Het brandende huis, een indrukwekkende pleitrede voor behoud van een geestelijk gezond milieu, een essayboek en geen roman, maar wél een echte Knopper!

Over Knopper’s jongste novelle Het onbesproken beeld schreef Coen Peppelenbos in Tzum: «Behoort tot de 10 mooiste boeken die ik dit jaar gelezen heb.»
Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Behoort tot de 10 mooiste boeken die ik dit jaar gelezen heb.» – Coen Peppelenbos

VoorplatOnbesproken3_Opmaak 1.qxdOver ‘Het onbesproken beeld’ van Helen Knopper op Tzum, 24 december 2019:
‘Het onbesproken beeld’ van Helen Knopper (…) behoort tot de 10 mooiste boeken die ik dit jaar gelezen heb. Dat komt vooral door de toon die sterk ingekleurd wordt door humoristische terzijdes die Engels aandoen. De aanleiding tot dit autobiografische werk is de tijd die Helen Knopper (1934) doorbracht in het ziekenhuis. Daar verblijft ze een tijdje op de intensive care na een operatie aan een gescheurde aorta. Dat er dan nog twee andere operaties volgen weet ze nog niet. Met een laconieke geest ondergaat ze de ontberingen van een bedlegerige: de andere patiënten, het plassen op een po, de machinerie van een ziekenhuis. (…) De lange dagen in het ziekenhuis en tot de tijd daarna (waarbij haar mobiliteit ernstig is afgenomen) vult ze met herinneringen. Voor een groot deel gaan die over haar huisdieren en kat Dora en de hond Cosmo in het bijzonder. Hoe ze de hond na enige twijfel (haar vorige hond was net overleden) toch meeneemt naar huis tot aan de dood van het dier. Dat lijkt wat triviaal te zijn, maar bij Knopper ligt er een groter thema onder. Dat wordt duidelijk als ze ook het verhaal van haar vader vertelt die in de Tweede Wereldoorlog opgepakt en weggevoerd is. Daarover schreef Knopper eerder al de roman ‘Een onfatsoenlijk afscheid’. Het grotere thema gaat volgens mij over de moeilijkheid om je aan een ander – mens of dier – te hechten. Door je te hechten incorporeer je al het mogelijke verdriet in je leven dat je ooit afscheid van die ander moet nemen. De fragmentarische opbouw van ‘Het onbesproken beeld’ werkt uitstekend – van het heden schiet je naar het verleden, van angstdromen naar afgeronde herinneringen naar de sleur van een ziekenhuisdag – en daardoor ontmoet je tussen de regel een echt mens die aan het eind weer naar huis mag. ‘Ontsnapt aan iets wat niet vatbaar is voor herhaling.’ Een aanrader.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Het onbesproken beeld’
Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

Helen Knopper – Het brandende huis. Essays

Opmaak 1Helen Knopper
Het brandende huis

Verhalen uit het tijdloze hier en nu
waar de meisjes zijn & de geest
die waait waarheen hij wil

essays
Nederland
gebrocheerd in omslag met flappen,
royaal formaat, 328 blz., € 22,00
ISBN 978-90-6265-509-0
eerste druk 2019

Van Helen Knopper verschenen ruim twintig titels, w.o. romans, korte verhalen, poëzie, en een drieluik over de jaren negentig. Na een lange periode van stilzwijgen maakte Helen Knopper in 2016 haar glorieuze comeback met ‘Het loopt het ademt het leeft’, biografie van een vriendschap, (nominatie Halewijnprijs 2016) in 2018 gevolgd door ‘Het onbesproken beeld’, het bijzondere verslag van een ziekbed met de impact van een kroniek van een aangekondigde dood. Niettemin is het Helen Knopper gelukt Het brandende huis te voltooien met als intrigerende ondertitel Verhalen uit het tijdloze hier en nu waar de meisjes zijn & de geest die waait waarheen hij wil. Het brandende huis is een essayboek en geen roman, maar het is wél een echte Knopper!

Gelet op de ondertitel moge duidelijk zijn dat de geest er de boventoon voert, maar het is niet alles bittere ernst wat de klok slaat. Er valt ook veel te lachen. Een kleine greep uit de veelheid aan onderwerpen: psychologische theorieën en hun grondleggers; religies en hun stichters; de toestand in de wereld en de technologische ontwikkelingen; de digitale opmars en de virtuele uitkomst. En niet te vergeten het menselijk gedrag – met stip! (Helen Knopper begon toen ze al dik in de zeventig was aan een studie psychologie aan de Universiteit van Amsterdam.) Een scala aan personen en onderwerpen komt aan bod: Gertrude Stein, C.G. Jung, Roy Baumeister, Robert M., Harry Mulisch, Dutroux, Ronald Laing, Sigmund Freud, Viktor Frankl, Dolly Parton, Ray Kurzweil, Willem Kloos, Ramana Maharshi, Peter Sloterdijk, William James, De zaak 40/61, de Tsjandogya Oepanishad, de Ashtavakra Gîta, principles of psychology, Prajnaparamita Sutra, snuffmovies, interrealiteit, mirakel van de synaps, metafysica.

Het lijkt heel wat voor één boek. Maar zoveel is het niet, omdat het in elk van de acht delen in het boek steeds om hetzelfde gaat, zoals verwoord in het Voorwoord: “Om wat houdbaar is en wat weg kan. Om wat echt is en wat niet. Om tegenwoordigheid van geest. In het hier en nu. Want de tijd vliegt. En Love is not for later. Aldus Shakespeare.”

Helen Knopper (1934) schreef met Het brandende huis een indrukwekkende pleitrede voor behoud van een geestelijk gezond milieu.

Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Oprechte en indringende verwoording.» – J.E. Meindertsma

VoorplatOnbesproken3_Opmaak 1.qxdOver ‘Het onbesproken beeld’ van Helen Knopper voor NBD / Biblion, 19 april 2019:
(…) Als gevolg van gescheurde aorta ondergaat de ik-figuur twee zware operaties. (…) Na een derde ingreep volgt een langzaam herstel op de IC en de revalidatieafdeling. De spitsvondige dialogen met het verplegend personeel en haar bezoekers (vriendin Zwaan, buurvrouw Willemijn en anderen) worden afgewisseld met fragmenten uit haar verleden die gaan over haar vele huisdieren, ouders en jeugd. De ik-figuur laat herinneringen als video’s in haar hoofd afspelen om het verblijf in het ziekenhuis, waar ze overgeleverd is aan de zorg van anderen, uit te zitten. Met humor en met een oprechte en indringende verwoording van een levensfase waarin de mens steeds meer inlevert op de gezondheid en geconfronteerd wordt met het niet meer kunnen uitvoeren van dagelijkse handelingen. (…)
‘Lees hier de recensie
Meer over ‘Het onbesproken beeld’
Meer over Helen Knopper bij Uitgeverij In de Knipscheer