Over ‘Kollektieve schuld’ van Edgar Cairo op One World, 26 augustus 2022:
Eenentwintig jaar geleden stierf de grote Surinaamse schrijver Edgar Cairo alleen in zijn huis in Amsterdam. Niet de opbeurendste openingszin voor een lekkere zomerleeslijst, maar dit is misschien al beter: wat is zijn ‘Kollektieve schuld’ toch een fijn boek om de zomer mee door te komen. Deze klassieker uit 1976 vertelt over een kleurrijke Surinaamse familie die bijeenkomt voor een winti-prei (een reinigend ritueel uit de afro-Surinaamse winti-religie, dat altijd als ‘afgoderij’ verboden was geweest door kerk en koloniaal bestuur). Er is het hoofd van de familie Ma Marjan, er is Tante Lien die alles organiseert, er zijn Rudi en zijn bakra-vrouw uit Holland, er is dronken Oom, er zijn neven en nichten en er zijn yorka’s (geesten). Allemaal hopen ze op de winti-prei van vervloekingen en ongemakken uit het verleden af te komen. (…) Ook vijftig jaar later past de roman naadloos in een tijd waarin een nieuwe generatie migrantenkinderen haar rechtmatige plek opeist en haar stem verheft. Op aanstekelijke en overtuigende wijze laat Cairo zien hoe je dat doet: je eigen stem laten klinken. En hoe je kalmpjes om de erfenis van het kolonialisme heen werkt en je eigen cultuur en identiteit viert. Hij gebruikt de taal van de kolonisator, injecteert die met Sranantongo, Surinaams-Nederlands en zijn eigen woorden, en creëert zo een geheel eigen taal. (…)
Lees hier het signalement
Meer over ‘Kollektieve schuld’
Meer over Edgar Cairo bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer van Sheila Sitalsing op deze site
Tag: kolonialisme
«Absoluut de moeite waard om te lezen.» – Ko van Geemert
Over ‘Van zo ver gekomen’ van Bernadette Heiligers in Ñapa (Amigoe), 4 december 2021:
De straatarme Ariana en haar dochtertje Dini komen van de Dominicaanse Republiek naar Curaçao. Ariane gaat (illegaal) aan de slag bij het echtpaar Lilian en Rutger Helbier (oom Rudy), waar ook nog hulp Ena werkzaam is. Zoon van het echtpaar is Simon, met wie Ariana gaat trouwen. Wanneer Ariana, Simon, vriendin Felicia en Dini de dag voor het huwelijk naar Lagun beach gaan, gebeurt er iets vreselijks: Ariana verdrinkt. Dini neemt de plaats van Ariana bij het echtpaar in. ‘Van zo ver gekomen’ is (na ‘Schutkleur’ uit 2015) de tweede roman van de in 1952 op Curaçao geboren Bernadette Heiligers. (…) De lezer van deze korte roman (132 pagina’s) komt al spoedig te weten dat Dini rechten heeft gestuurd en nu mediator is. (…) Er gebeurt van alles in dit boek, veel gaat over verrassende verhoudingen en familiegeheimen: iedereen is familie van elkaar, zo lijkt het. Dini’s conclusie luidt aan het eind van het verhaal: “Ik heb geleerd dat er geheimen zijn om de waarheid te verbergen en andere om illusies overeind te houden.” (…) Heiligers kan zonder twijfel schrijven en ‘Van zo ver gekomen’ bevat allerlei boeiende ingrediënten, die we ook uit haar eerdere werk kennen. We noemen: kolonialisme, racisme, culturele verschillen, huidskleur, familiebanden, relaties, geschiedenis, herkomst. (…)
Lees hier de recensie
Meer over ‘Van zo ver gekomen’
Meer over Bernadette Heiligers bij Uitgeverij In de Knipscheer
Aart G. Broek – Medardo de Marchena. Staatsgevaarlijk in koloniaal Curaçao
Aart G. Broek
Medardo de Marchena
Staatsgevaarlijk in koloniaal Curaçao
pamflet – essay
Curaçao
gebrocheerd in omslag met flappen,
140 blz., € 18,50
geïll. met een ets van Bert Kienjet
ISBN 978-94-93214-51-4
eerste uitgave juli 2021
In 1929 publiceerde Medardo de Marchena een schotschrift waarin hij onstuimig uithaalde naar het koloniale bestuur, de rooms-katholieke missie en het internationale grootkapitaal op Curaçao. In ongekend felle bewoording hekelde De Marchena het racisme en de hypocrisie van de blanke elite en de uitbuiting van de Afro-Curaçaose bevolking. Hij kwam erdoor in beeld bij de inlichtingendienst op het eiland. Inspanningen hem gevangen te zetten mislukten tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Medardo werd opgepakt vanwege het uitdragen van een staatsgevaarlijk gedachtegoed en bracht de oorlogsjaren door in een interneringskamp op Bonaire. Medardo de Marchena schreef het schotschrift in het Papiaments, de creoolse moedertaal van hem en zijn mede-eilanders uit alle lagen van de bevolking. Onder de titel Onwetendheid of De vorming van een volk verschijnt het felle betoog voor het eerst in Nederlandse vertaling. Aan dit pamflet gaat een uitgebreide inleiding vooraf, waarin Aart G. Broek een gedenkwaardig handelen uit de koloniale geschiedenis beschrijft.
“Wie is er schuldig aan dat het ons ontbreekt aan al die hooggeschoolde posities die noodzakelijk zijn om het negerras aanzien te verlenen? Kunt u het zelf niet bedenken, mijn lezers? Het zijn die blanke mannen met blauwe ogen, die op vrouwen lijken door de manier waarop ze gekleed zijn en die zowel Rome als Nederland tot vaderland hebben. Zij zijn schuldig aan deze achterstand van Curaçao, terwijl onze gekleurde bevolking al bijna vier generaties geniet van de emancipatie.”
Pedro Pablo Medardo de Marchena was de buitenechtelijke zoon van de Afro-Curaçaose vrouw Anna Delphina Wiel. Hij werd geboren op donderdag 29 juni 1899 in het stadsdistrict Willemstad op Curaçao. Zijn opvoeding werd financieel en emotioneel gesteund door zijn Joodse vader Abraham de Benjamin de Marchena. Van hem kreeg Medardo als jong volwassen man de achternaam. Dat was niet vanzelfsprekend en onderstreepte Abrahams verbondenheid met Delphina en hun zoon. In 1920 bezocht Medardo New York. Daar maakte hij kennis met de ideeën en idealen van de Afro-Caribische activist Marcus Garvey. Die zouden hem zijn leven lang beïnvloeden. De Marchena overleed op 15 mei 1968 op Bonaire.
Aart G. Broek, (historisch) socioloog en letterkundige; auteur van onder meer Het zilt van de passaten; Caribische literatuur in de twintigste eeuw (2000), De kleur van mijn eiland; Ideologie en schrijven in het Papiaments sinds 1863 (2006), Geboeid door macht en onmacht; Geschiedenis van de politie op de Nederlands-Caribische eilanden (2011) en De terreur van schaamte; Brandstof voor agressie (2015).
Meer over Aart G. Broek bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Merdardo de Marchena op deze site
«Het komt hard binnen als je je geschiedenis vindt op het beeldscherm.»
Over o.a. ‘Snijden & stikken’ van Yvon Muskita in Postcast van Meraki Theaterproducties, 13 september 2020:
Postcast is een podcast waarin Elise Doll en de theatermakers Silas Neumann en Nikki Manuputty in gesprek gaan met wisselende gasten over brieven van Indische Nederlanders en Molukkers over of uit de Tweede Wereldoorlog, de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog en repatriëring. In de tweede aflevering van Postcast gaan Elise en Nikki op zoek naar verhalen over het leven van krijgsgevangenen op Japanse Helleschepen. Ze spreken met filmmaker Kees Maaswinkel en schrijfster Yvon Muskita over helse reizen naar helse eindbestemmingen. Inzichten in wat was, de geschiedenis van (voor)ouders, maken emoties los. Overleven in de hel, een combinatie van geluk en de kunst je gedachten te verplaatsen naar een andere wereld. De kracht van hoop maakt dat ‘de geest overwint’. Yvon Muskita ‘becommentarieert’ haar roman ‘Snijden & stikken’ uit 2008 met recente emotionele ervaringen (het overlijden van haar moeder en inzicht over de positie van haar grootvader, die model staat voor de kleermaker Boeg in de roman): “Ik voelde me nooit zo’n Molukse.” (…) “Het komt hard binnen als je je geschiedenis vindt op het beeldscherm.” (…) “Als je jong bent weet je niet dat het betrekking heeft op het kolonialisme.” (…)
De podcastserie vormt het vooronderzoek voor theatervoorstelling Rumah Saya (Mijn Thuis) die in 2021 in première gaat.
Kijk hier naar de aflevering op YouTube (Yvon Muskia in het eerste gedeelte)
Meer over ‘Snijden & stikken’
«Fenomenaal: een onversneden meesterwerk» – Holly Moors
Over ‘Bitterdagen’ van Peter Lenssen op Moors Magzine, 27 mei 2019:
Peter Lenssen is een Limburgse schrijver die een kwart eeuw geleden debuteerde met de indrukwekkende roman over de mijnen ‘Toplöss’, die onlangs opnieuw in een herschreven versie is uitgegeven als ‘Mijnverdriet’. Dat er een nieuwe Limburgse roman van hem was verschenen, ‘Bitterdagen’, is vrijwel onopgemerkt gebleven, en dat terwijl we hier met een onversneden meesterwerk te maken hebben, een boek dat ik gerust met werk van Louis Paul Boon zou durven vergelijken. Boon’s motto ‘we moeten de mensen een geweten schoppen’ lijkt ook door Lenssen te worden opgepakt, want zijn hoofdpersoon, de woedende, mensenhatende Sjef Sonnenschein, spuugt op alle onrecht dat hij tegenkomt. ‘Bitterdagen’ wordt verteld door Sjef Sonneschein, een woedende, mensenhatende oude man die via flash-backs zijn levensverhaal vertelt, waarin de Tweede Wereldoorlog, de mijnen, het kolonialisme en het corrupte Limburg steeds overheersend aanwezig zijn. Het is een aangrijpend boek, dat ik alleen met stukjes en beetjes kon lezen. Lees bijvoorbeeld zelf eerst maar eens het fragment dat ik hier laat zien, dat begint op pagina 20 en dat net iets meer dan een hele bladzijde in beslag neemt. Het verhaal dat daarin verteld wordt greep me al zo aan dat ik het boek eerst een paar dagen weg heb moeten leggen voor ik weer verder kon lezen.
Hier en hier meer over ‘Bitterdagen’ op Moors Magazine
Meer over ‘Bitterdagen’
Meer over Peter Lenssen op deze site
Alternatieve Nobelprijs voor Literatuur voor Maryse Condé
Over Maryse Condé door Ingrid van der Graaf op Literair Nederland, 14 oktober 2018:
Aan Maryse Condé (Guadeloupe, 1937) werd op vrijdag 12 oktober 2018 de eerste en enige alternatieve Nobelprijs voor Literatuur toegekend. De alternatieve Nobelprijs werd in het leven geroepen nadat bleek dat de Nobelprijs voor Literatuur dit jaar voor het eerst sinds 1949 niet zou worden uitgereikt als gevolg van een schandaal in de Zweedse Academie. Maryse Condé voelde zich als schoolkind al aangetrokken tot de – vooral – Engelse literatuur. Op zestienjarige leeftijd vertrok ze naar Parijs om Literatuurwetenschappen te gaan studeren waarna ze begon met schrijven. Ze debuteerde in 1976, op 40-jarige leeftijd met de roman, Heremakhonon: wacht op het geluk. In de jaren tachtig brak de schrijfster wereldwijd door met het uit twee delen bestaande epos Ségou; De aarden wallen (1984), gevolgd door Ségou; de verkruimelde aarde (1985). In dit omvangrijke werk beschrijft Condé de geschiedenis van de ondergang van het Bambara Rijk van het (huidige) Mali in de negentiende eeuw. Een geschiedenis van het volk Toeareg gekoppeld aan de tragedie van de individuele mens. (…). Volgens de jury van de Nieuwe Academie is Maryse Condé ‘een grootse verhalenverteller’ en voldoet ze aan het criterium dat de winnaar over de verhouding man/vrouw in de wereld heeft geschreven. Ze schrijft haar boeken met ‘respect en precisie’ en verhaalt met humor over de verwoestingen die het kolonialisme heeft aangericht en de chaos van het postkolonialisme.
Lees het artikel hier verder
Klik hier voor de boeken van Maryse Condé bij Uitgeverij In de Knipscheer
«Rake typeringen van de Curaçaose maatschappij.» – Fred de Haas
Over ‘De wooncirkel’ van Joseph Hart in Antilliaans Dagblad, 2 november 2017:
Het zich in deze tijd afspelende Curaçaose verhaal gaat over de poging van een groep sociaal voelende (zwarte) Curaçaoënaars om, ondanks de tegenwerking van een corrupte politicus en een frauderende bankier, een landhuis te restaureren en geschikt te maken voor onder andere de opvang van achterstandskinderen. De plek staat bekend als de ‘Kurá di Shon Janchi’ (De Tuin van Johannes), een woonerf waar ‘meesters en slaven’ vroeger samenwoonden. (…) De vroegere Nederlandse kolonisator krijgt er in het boek van verschillende kanten flink van langs. De Nederlanders zouden er door hun arrogante houding vooral de oorzaak van zijn dat de bevolking zo’n negatief zelfbeeld heeft ontwikkeld, een zelfbeeld dat nog werd bevestigd door de leer van de katholieke kerk die gehoorzaamheid en geloof predikte. (…) Ook de zwarte Curaçaoënaar ontkomt, evenmin als de blanke protestant en de Nederlander, niet aan kritiek. Een kritiek die bovendien afkomstig is uit de eigen klasse. (…) Het boek staat vol met dat soort rake typeringen van de Curaçaose maatschappij die Joseph Hart kent als geen ander, een samenleving die genadeloos maar met veel mededogen door hem wordt gefileerd. Joseph Hart is overigens wel een vurig pleitbezorger van het bewustmaken van de bevolking van hun Afrikaanse verleden. (…) Om aan dit gebrek aan bewustzijn tegemoet te komen, heeft de schrijver een poging gewaagd om het slavernijverleden op te roepen door de hoofdpersoon een regressietherapie te laten ondergaan waardoor we, naar men beweert, honderden jaren kunnen teruggaan in de geschiedenis. De hoofdpersoon, Armani, reïncarneert tijdens verschillende therapeutische sessies onder andere als Dalila en Malaika totdat ze uiteindelijk terechtkomt op Curaçao als de persoon ‘Armani’ en ‘geneest’ van haar traumatische ervaringen in heden en verleden. (…) Essay-achtige stukken wisselen af met – vaak mooie – sfeertekeningen. Het staat buiten kijf dat Joseph Hart kan schrijven. (…)
Lees hier of hier de recensie
Meer over ‘De wooncirkel’
Meer over Joseph Hart bij Uitgeverij In de Knipscheer
«De Atlantische Slavernij en wat dat voor Curaçao heeft betekend.» – Joseph Hart
Lezing n.a.v. van ‘De wooncirkel’ door Joseph Hart in Tilburg, 9 september 2017:
«(…) Feit is dat de bakermat van wat wij de Europese cultuur noemen zijn oorsprong heeft in het oude Afrika, lang voordat Engeland en Nederland met de zeer lucratieve Atlantische slavenhandel waren begonnen. Dit besef alleen al moet bij iedere Curaçaoënaar of Caribische mens een gevoel van trots geven.(…) West-Afrika is één van de meest interessante plekken op aarde. Vooral door de enorme diversiteit aan culturen, die hier samenleven. Deze diversiteit is ontstaan vanuit de rijke stamgeschiedenis. (…) De afgelopen 500 jaar heeft vooral de koloniale tijd hun sporen nagelaten op de West-Afrikaanse cultuur. De Europeanen hebben in het koloniale tijdperk vooral hun eigen cultuur en religie meegebracht naar West-Afrika, waarbij zij vooral hun eigen wil en gezag aan de lokale bevolking wilden opleggen. (…) Nogmaals: de Afrikaanse afkomst van het grootste deel van onze bevolking is beslist geen negatief historisch verleden! Integendeel, wij hebben wel degelijk een rijke historische achtergrond, waar we trots op kunnen zijn. Maar dan moeten we wel dat historisch verleden kennen, en dat, beste mensen is goeddeels afhankelijk van onze beleidsbepalers, die weer afhankelijk zijn van de publieke opinie. Van u en van ons allemaal.»
Klik hier voor de lezing
Meer over ‘De wooncirkel’
Meer over Joseph Hart bij Uitgeverij In de Knipscheer
«Van begin tot eind zó ontroerend.» – Rob Molin
Over ‘Bitterdagen’ van Peter Lenssen op Literair Nederland, 7 september 2017:
Bitterdagen is goed geschreven en de opbouw van het verhaal over de geestelijk verminkte hoofdpersoon met de ironische naam Sjef Sonneschein is voorbeeldig. Deze zonderlinge gepensioneerde geschiedenisleraar, geboren in 1927, is vanaf de eerste bladzijde van Bitterdagen aan het woord als een causeur. Zijn leven lang heeft hij gezwegen over het trauma van zijn jeugd. Bij stukjes en beetjes ontrolt zijn persoonlijke geschiedenis die tegelijk het ‘totale’ verhaal is over kolonialisme, Tweede Wereldoorlog, steenkolenmijnen en door overheid en geestelijkheid in stand gehouden maatschappelijk onrecht. Het verhaal tevens over de mens die nooit leert van de geschiedenis, zijn naaste niet liefheeft en hartgrondig haat. Lenssen moet al jong gefascineerd zijn geraakt door getuigenissen van zijn ouders en grootouders over de Duitse bezetting en de daaraan voorafgaande roerige jaren. De jaren dertig en veertig van de vorige eeuw roept hij via de hoofdfiguur namelijk op alsof hij er zelf middenin gestaan heeft. (…) Een van de hoogtepunten in Bitterdagen is de brutale schoffering van een straataccordeonist als aankondiging van grootschalige nazistische misdaden tegen de menselijkheid. Via de vertellende ik-figuur bouwt Lenssen in de roman een spanning op die de lezer doet snakken naar de ontknoping van de treurige geschiedenis, naar Sonnescheins afrekening met zijn intense verbittering. Bovendien vraagt de geleidelijk aangescherpte sfeer van dood en verderf om een catharsis. (…) Vanaf de eerste bladzijde ontsnapt aan de hoofdpersoon een eigenzinnige toon. (…) In de slotfase verzuimt Lenssen het aangrijpend relaas te voegen in het verloop van de romanwerkelijkheid die hij tot dan toe rond Sonneschein heeft gesponnen. Maar Bitterdagen is van begin tot eind zó ontroerend dat zulks voor het eindoordeel over het boek nauwelijks gewicht in de schaal mag leggen.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Bitterdagen’
Meer over Peter Lenssen op deze site
Aya Zikken – De Tanimbar-legende. Roman
Aya Zikken
De Tanimbar-legende
Roman
Met een Nawoord van Kees Ruys
Nederland – Nederlands-Indië
Vormgeving Els Kort
gebrocheerd in omslag met flappen,
228 blz., € 18,50
Presentatie 12 mei 2017
ISBN 978 90 6265 960 9
In De Tanimbar-legende, unaniem geprezen als een van Aya Zikken beste romans, arriveren kort na de Tweede Wereldoorlog drie mannen op een afgelegen eiland in de Zuidoost-Molukken. De nuchtere werktuigbouwkundige Jasper Jens komt vers uit Nederland, controleur Haantjes en de idealistische onderwijzer Johannes Morse zijn in Japanse kampen geïnterneerd geweest. In een paradijselijke omgeving, ver van het roerige Java waar het Nederlandse leger tevergeefs probeert om de kolonie te herstellen, ontrolt zich een drama van drie mannen die te zeer door hun verleden zijn getekend om elkaar daadwerkelijk te kunnen bereiken. Dat geldt uiteindelijk ook voor hun omgang met de Indonesiërs, beseft Jens: ‘Je hoort ze praten, ziet ze bewegen. Je ruikt ze, je raakt ze aan, kijkt in hun ogen, denkt dat je contact maakt. […] Maar de mensen hier zijn decor in het door ons veroverde hof van Eden.’ In deze belangrijke roman klinkt het geweten van een natie door die in zal moeten zien dat haar koloniale dromen grotendeels op een illusie hebben berust.
Het initiatief tot deze heruitgave is genomen door Literaire Reisboekhandel Evenaar, om te vieren dat de boekhandel 25 jaar geleden in Amsterdam werd opgericht door Marre van Dantzig en Maria Bastiaens. Deze editie is uitgebreid met een tweeledig Nawoord door Kees Ruys, de biograaf van Aya Zikken: ‘Het zoekende leven van Aya Zikken’ en ‘Over het ontstaan van De Tanimbar-legende’.
‘In die passages van geluk, schoonheid en ontroostbaarheid om wat men aan het verliezen is, ligt de grote kracht van deze roman.’ – Doeschka Meijsing
‘Na haar veelgeprezen roman De atlasvlinder schreef Aya Zikken met De Tanimbar-legende een even knappe als ontroerende roman over het einde van het Hollands kolonialisme in de Indische archipel.’ – Hans Visser
Aya Zikken (Epe 1919 – Norg 2013) woonde van haar zesde tot haar negentiende jaar in Nederlands- Indië, een periode die van grote invloed op haar werk en leven is geweest. Ze debuteerde in 1953 met de novelle Het godsgeschenk onbegrepen en bouwde sindsdien aan een groot en eigenzinnig oeuvre van romans, reisverhalen en memoires, waarbinnen de roman De atlasvlinder (1958) een centrale plaats inneemt.
Terugkerende thema’s in Zikkens werk zijn de invloed van ervaringen uit het verleden, het conflict tussen vrijheid en intimiteit en de onmacht om een ander te bereiken. In 1997 werd haar oeuvre bekroond met de Anna Bijns Prijs.
Meer over Aya Zikken op deze site
Meer over Kees Ruys op deze site