In memoriam ‘Het ontbreken hoor je niet’ aan Chawwa Wijnberg in Poëziekrant, jrg. 33, nr. 2, blz. 52-53, april 2020:
Hoe beschrijf je gemis, het ontbreken van, of de levenslange pijn die je met je meedraagt? Chawwa Wijnberg, die op 21 december 2019 overleed, was daar een meester in. De acht bundels poëzie die ze nalaat zijn wonderen van schijnbare eenvoud. De helderheid van haar gedichten roept dat gevoel op, terwijl iedere regel met zoveel moeite geschreven is. (…) Juist die combinatie van verdriet, woede en humor maakt haar oeuvre zo bijzonder. (…) Misschien moeten we haar vooral als de spitsvondige dichter memoreren die met de dood de draak stak in de briefgedichten aan juffrouw D. waarin de ‘laatste zuchtoogster’ de waarheid zei. Met het wegvallen van Chawwa Wijnberg is een heel karakteristieke, humane stem in de Nederlandse Letteren verloren gegaan.
Meer over Chawwa Wijnberg bij Uitgeverij In de Knipscheer
Tag: onderduikkind
‘Wat weegt missen’: exit Chawwa Wijnberg
Foto Lex de Meester
Zaterdagavond 21 december 2019 is beeldend kunstenaar en dichter Chawwa Wijnberg in haar woonplaats Middelburg gestorven. Ze werd 77 jaar. ‘Exit Chawwa’ stond er in de onderwerpregel van de e-mail die Chawwa Wijnberg mij en Anja, ruim een jaar geleden, op 18 november 2018 stuurde. Een bericht van een aangekondigde dood: ‘Ik ben heel moe. Als het alleen die nieren zijn houden ze het nog een jaartje vol, dan ga ik rustig slapen en word niet meer wakker. Dat vind ik prima.’ Moe word je als je een leven lang het leed van de wereld moet torsen. Chawwa Wijnberg was een onderduikkind, geboren op 6 juli 1942. Haar vader zat in het verzet en werd in de oorlog gefusilleerd. Het verdriet zou levenslang zijn, voelbaar blijven en een terugkerend thema worden in haar acht poëziebundels die zij van 1989 tot en met 2019 het licht deed zien. En dichter wás ze. Op die 18de november 2018 stuurde ze dit gedicht mee.
november 2018
Kon ik je maar
meer dan een echo
achter laten
mijn warme armen
en mijn stem
zo vrees ik het verdriet
als ik je heb verlaten
ik wil
in alles kruipen
om je nog lief te hebben
lief mijn lief
kijk ik zit
in alle vogels
die je over vliegen
in de wolken
in de wind
in alles wat je vingers
raken – het brood
het ontbijtbord
in de yoghurt die je drinkt
maar met mijn tranen
kan ik je niet troosten
wat weegt missen
o god mijn schat
ik weet het niet
Lieve Chawwa, dank voor het moois dat je achterlaat, rust in vrede.
franc knipscheer
Meer over Chawwa Wijnberg bij Uitgeverij In de Knipscheer
«Strijdbaar engagement met de onderdrukten en de bedreigden.» – Hans Franse
Over ‘Aan mij is niets te zien’ van Chawwa Wijnberg op Meander Magazine, 17 juni 2019:
(…) Haar eerste bundel Aan mij is niets te zien geeft in de titel weer dat ze als persoon hier en nu leeft en het beste ervan maakt, maar niemand kan aan haar zien welke emotionele strijd zich bij haar afspeelt, want aan haar is ‘niets te zien’, ze is ‘eigenlijk niet geschikt voor deze wereld’. Ze vertelt over haar zware nachten, de droombeelden, want hoewel ‘het’ over is: ‘veertig jaar voorbij / hitler is een oude wolk geworden / maar nog altijd stormt en regent het in mij’. (…) De bundel bestaat uit drie afdelingen waarin steeds de dreiging van de spoken, het spinnenweb waarin ze zichzelf vastkleeft, leesbaar is. Gelukkig zijn er veel mooie liefdesgedichten, gedichten over de natuur. Het laatste deel vertelt over de kracht van de muze: met haar woorden in een gedicht gevat leeft ze dit leven en zoekt zich een plaats. Wat mij opvalt is dat de ‘woede’, misschien de ‘angst’ van dit in 1942 geboren onderduikkind zich ontwikkelt tot een strijdbaar engagement met de onderdrukten en de bedreigden. Dit is al zichtbaar in de eerste bundel. (…)
Lees hier de recensie
Meer over ‘Aan mij is niets te zien’
Meer over Chawwa Wijnberg bij Uitgeverij In de Knipscheer
Chawwa Wijnberg op Laurens Jz. Coster
Uit ‘Aan mij is niets te zien’ van Chawwa Wijnberg op Laurens Jz. Coster, 3 april 2019:
Laurens Jz. Coster plaatst sinds jaar en dag onder redactie van Raymond Noë iedere werkdag een gedicht op het gelijknamige blog. Het gedicht wordt ook geplaatst op Neerlandistiek.nl. Op 3 april 2019 is het gekozen gedicht ‘Mijn lief ik vaar een schip vol tranen’ van Chawwa Wijnberg (1942) uit haar zojuist opnieuw uitgegeven debuutbundel ‘Aan mij is niets te zien’ uit 1989.
Mijn lief ik vaar een schip vol tranen
een schip vol tranen naar je toe
ik had je wat anders willen brengen
vertel me wat je wilt en hoe
ik je geweven innigheid kan geven
of vreugde in een doosje vol karton
of flesjes van de eerste morgen
of alle bergen die je ooit beklom
dat alles in een sloep van goede tijden
ze vaart wel mee maar is nog onder zeil
maar voor ik al die schatten kan bevrijden
moet eerst dit vaartuig schipbreuk lijden
vooruit sirene blaas de stormwind aan
als ik bij jou ben durf ik wel te vergaan
Meer over ‘Aan mij is niets te zien’
Meer over Chawwa Wijnberg bij Uitgeverij In de Knipscheer
Chawwa Wijnberg – Aan mij is niets te zien. Gedichten
Chawwa Wijnberg
Aan mij is niets te zien
gedichten
Nederland
gebrocheerd in omslag met flappen,
82 blz., € 17,50
ISBN 978-90-6265-763-6
eerste uitgave 1989, imprint Uitgeverij Furie
tweede, gewijzigde druk 2019
Soberheid, helderheid en kracht kenmerken de gedichten van Chawwa Wijnberg. Het verstild schreeuwen van een overlevende, het vervreemdende zorgen van een huisvrouw, het aarzelend en uitbundig liefhebben van een minnares. Aan mij is niets te zien leest als een ontwikkelingsproces: de overlevingsstrijd maakt langzaam plaats voor het zoeken naar de kwaliteit van het bestaan. Aan mij is niets te zien (eerste uitgave 1989) is het debuut van Chawwa Wijnberg, die daarvoor publiceerde in de verzamelbundels van De Nieuwe Wilden in de Poëzie, een dichteressengroep waarvan zij deel uitmaakte. De heruitgave van Aan mij is niets te zien in 2019 markeert het 30-jarig dichterschap van Chawwa Wijnberg en maakt de cirkel rond met het verschijnen van haar achtste bundel Het ontbreken hoor je niet.
Schrijf een gedicht
zei zij
alsof dat gaat
gaan zitten – een gedicht te maken
een slager werkt niet zonder vlees
alsof de woorden werkbaar zaten
in de zakjes van de geest
mag ik een kilo dure woorden
ik moet mijn moeder weer vermoorden
Beeldend kunstenaar en dichter Chawwa Wijnberg (1942) was een onderduikkind. Haar vader zat in het verzet en werd in de oorlog gefusilleerd. Over haar debuutbundel Aan mij is niets te zien constateerde Standaard der Letteren: ‘Het niet-doordeweekse debuut van een authentiek dichteres.’ En over Krassen, haar zevende bundel, schreef Hans Franse op Meander Magazine: ‘Alles is geschreven met een grote helderheid van taal. Haar integere engagement lijkt haar credo.’ Van 2004 tot 2007 schreef zij wekelijks een column voor de PZC. Als dichter trad zij vijf keer op in de Nacht van de Poëzie.
Meer over ‘Het ontbreken hoor je niet’
Meer over Chawwa Wijnberg bij Uitgeverij In de Knipscheer
Chawwa Wijnberg – Het ontbreken hoor je niet. Gedichten
Chawwa Wijnberg
Het ontbreken hoor je niet
gedichten
Nederland
gebrocheerd in omslag met flappen,
64 blz., € 17,50
978-90-6265-762-9
2019
Het ontbreken hoor je niet is de bundel waarin alle thema’s samenkomen die Chawwa Wijnberg haar leven lang beschreef. Net als in haar debuut Aan mij is niets te zien komt de pijn van het (oorlogs)verleden en de echo ervan in het heden voor. Het niet kunnen horen of zien zorgt voor gedichten die verklanken wat normaal onderhuids blijft. Ze zijn intens, doorleefd en glashelder. Het is niet alleen het verleden dat in deze gedichten een rol speelt, ook het heden en de toekomst klinken door: in geluk en liefde, in humor zoals alleen Chawwa die gebruiken kan, maar ook in liefdeloosheid en haat. De natuur, met name het gras, is de metafoor van alles wat overleeft. Al haar gedichten lijken de wereld te willen bezweren. Bescheidenheid siert deze dichter die liefst de hoofdletters omzeilt en je laat glimlachen waar huilen op zijn plaats zou zijn.
Ik zeg je
Het is tijd voor een gedicht
een bal met ronde woorden
of een grasspriet door
duimendik beton
een zacht vers voor dove oren
een streel over de bebloede
kus voor een vermoorde
ik wou dat ik het kon
wij zitten na de maaltijd
volgegeten en spreken
over een bloedbad uit
de krant
we hebben oordelen en
woorden, we wassen af
vegen de tafel schoon, ja
ja mevrouw, alles is aan kant
Beeldend kunstenaar en dichter Chawwa Wijnberg (1942) was een onderduikkind. Haar vader zat in het verzet en werd in de oorlog gefusilleerd. Ze debuteerde in 1989 met Aan mij is niets te zien (opnieuw uitgegeven in 2019). Standaard der Letteren: ‘Het niet-doordeweekse debuut van een authentiek dichteres.’ In 1993 verscheen Handboek voor de joodse kat, waarover de Poëziekrant schreef: ‘Een van de opmerkelijke dichteressen uit de Nieuwe Wilden. Deze bundel bevestigt haar talent. Kenmerkend voor haar poëzie zijn de weerbaarheid en de humor.’ In haar derde bundel Matses en Monsters (2000, herdrukt in 2015) vindt Wijnberg de woorden om te beschrijven wat overlevenden van de holocaust dagelijks ervaren. Paul Gellings: ‘Zang en dans dus, tot op de laatste bladzijde. De poëzie van Chawwa Wijnberg is onontkoombaar uitnodigend. Wie haar leest gaat met haar mee op reis.’ In Echo van de roos (2003) wisselen liefdesliedjes en stadsoden elkaar af maar is er ook ruimte voor de elfde september, de wandelende jood of het eigen ego. Mario Molegraaf: ‘Dit is Chawwa Wijnberg op haar best, in meer dan één opzicht herinnert ze aan Judith Herzberg. Woorden ter bezwering. Woorden om met het verleden in het reine te komen.’ Met haar vijfde bundel Nerf en flanken (2008) bewijst ze wederom met mooie metaforen de grenzen van taal te kunnen doorbreken. Mark Meekers: ‘Ik ben een dag met Chawwa in haar bundel op stap geweest. Ik heb het mij niet beklaagd.’ Nachtvlinders door het kattenluik (2012) is haar zesde bundel. Biblion: ‘Zeer intense en aansprekende en ontroerende poëzie.’ Over Krassen (2015) schreef Hans Franse op Meander Magazine: ‘Alles is geschreven met een grote helderheid van taal. Haar integere engagement lijkt haar credo.’
Haar achtste bundel Het ontbreken hoor je niet (2019) maakt de cirkel rond met haar debuutbundel Aan mij is niets te zien en markeert het 30-jarig dichterschap van Chawwa Wijnberg. In 2003 en 2004 was Chawwa Wijnberg stadsdichter van Middelburg. Van 2004 tot 2007 schreef zij wekelijks een column voor de PZC. Als dichter trad zij vijf keer op in de Nacht van de Poëzie.
Meer over Chawwa Wijnberg bij Uitgeverij In de Knipscheer
«Fijne woordspelingen en sublieme taalvondsten kruiden haar vrij emotionele gedichten.» – André Oyen
Over ‘Krassen. Gedichten + cd Minimazzel en andere verhalen’ van Chawwa Wijnberg op Ansiel, 21 april 2016:
Chawwa Wijnberg (…) was als joods kind een onderduikkind. Haar vader zat in het verzet en werd in de oorlog door de Duitsers gefusilleerd. Zij debuteerde in 1989 met ‘Aan mij is niets te zien’. Dat joods-zijn blijft in haar gedichten klinken en dat is het best te merken aan het gedicht ‘Aanslag in Brussel’ waarin ze rouwt om de slachtoffers van de aanslag op het Joodse museum in Brussel, enkele jaren geleden, waarbij ook enkele doden vielen. Ze noemt de bommengooiers haatmannen en maakt daar drie woordportretten over waarin de bitterheid weliswaar poëtisch maar ook nogal eenzijdig wordt weergegeven. Het gedicht ‘Geroosterd brood’ is dan wel weer een klein pleidooi voor een wereld zonder oorlog waarin Vivaldi, Telemann en Bach de plaats innemen van de pijnlijke berichten over stromen vluchtelingen en waar brood zonder oorlogen en hartzeer op het ontbijtmenu staan. Hoe kritisch Chawwa Wijnberg ook klinkt toch blijft ze ook met haar immens gevoel voor humor met fijne woordspelingen en sublieme taalvondsten haar vrij emotionele gedichten kruiden. Op de bijbehorende cd ‘Minimazzel en andere verhalen’ kunnen we luisteren naar 5 pareltjes van verhalen (…) die ze met een theaterstem voorleest.
Lees hier en hier de recensie
Meer over ‘Krassen’
Meer over Chawwa Wijnberg bij Uitgeverij In de Knipscheer
«Pijnlijk verleden schemert door haar humor heen.» – Els van Geene
Over ‘Krassen’ van Chawwa Wijnberg voor Biblion, 9 februari 2016:
Het Joodse onderduikkind, de beeldend kunstenaar en dichter Chawwa Wijnberg presenteert hier haar zevende bundel. Zelf ziet ze haar gedichten als ‘aanzetten’ die vanzelf uitgroeien tot eigenzinnige, schijnbaar luchthartige gedichten. Rijm verschijnt als het haar uitkomt, een stortvloed van neologismen wordt aangewend om kritische vragen over onze moderne tijd te stellen: het ‘volgevretene’, de ‘zesbaanshaast’, ‘nulzessen’ etc. Leuk is het niet, maar het is haar aard ‘tegen de wind in te fietsen’, ‘haatmannen’ te bestrijden en de ‘maandagochtendhekel’ met een lach te verdrijven. Soms schemert het pijnlijke verleden door haar humor heen en soms wordt haar inspiratie afgebroken door aanbellende collectanten. Een tekeningetje van haar siert het omslag en op de bijgevoegde cd* vertelt zij eigen verhaaltjes.
Meer over ‘Krassen’
Meer over Chawwa Wijnberg bij Uitgeverij In de Knipscheer
«Alles is geschreven met een grote helderheid van taal.» – Hans Franse
Over ‘Krassen’ van Chawwa Wijnberg op MeanderMagazine, 10 januari 2016:
De gedichten zijn kleinschalig, hebben de lichtheid en sierlijkheid van de Middelburgse gevels, terwijl de oorlogsherinneringen in de poëzie terug te vinden zijn, gekoppeld aan een sterk engagement met gebeurtenissen van nu, die bedreigend zijn voor kwetsbare groepen. De gedichten bevatten vaak beelden die helder en weinig geabstraheerd zijn: alles verwijst naar de realiteit van vandaag, die niet altijd leuk is: er is haat en dreiging, er zijn ‘wapenboeren’. Wie echter denkt dat het een zware bundel is, heeft een verkeerde indruk. Alles is geschreven met een grote helderheid van taal. (…) Haar integere engagement lijkt haar credo. Het laatste gedicht van de bundel, ‘Krassen’, is een manifest als mens en dichter, waarbij ze enerzijds de poëzie wat relativeert: ‘er zitten/ geen woorden meer/ in mijn pen/ alleen maar kleine/ krassen’ (een zin die menig prozaschrijver zou willen schrijven), maar zich toch een maatschappelijke opgave stelt. Ze eindigt haar laatste gedicht van de bundel met een zin die ook zonder afbrekingen en de layout ijzersterk is ‘ik moet nog wat/ stormen/ en alle vijandbeelden/ aan gruzelementen slaan’.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Krassen’
Meer over Chawwa Wijnberg bij Uitgeverij In de Knipscheer
Chawwa Wijnberg – Matses & monsters. gedichten (2de druk)
CHAWWA WIJNBERG
Matses & monsters
Nederland / Poëzie
Gebrocheerd, 76 blz., 13,50
ISBN 978-90-6265-491-8
Eerste uitgave 2001
Tweede druk 2015
Rechtstreeks te bestellen bij Uitgeverij In de Knipscheer
‘Ik probeer een ademhaling te schrijven, lucht tegen het stikken.’ – Chawwa Wijnberg in een interview in de PZC 2001.
Welke woorden kunnen beschrijven wat overlevenden van de holocaust nog dagelijks ervaren. Chawwa Wijnberg vond ze en schreef een bundel aangrijpende poëzie. In deze gedichten draait alles om dit ene thema. het is het onaanvaardbare, het onbespreekbare dat iedere keer weer om woorden vraagt. Telkens wanneer een lege plek of een brief datgene oprakelt wat nooit had mogen gebeuren, maar ook nooit vergeten mag worden.
Chawwa Wijnberg (1942) is beeldend kunstenaar en dichter. Ze was een onderduikkind. Haar vader zat in het verzet en werd in de oorlog gefusilleerd. Zij debuteerde in 1989 met Aan mij is niets te zien.
De pers over Matses en monsters
‘Zang en dans dus, tot op de laatste bladzijde. De poëzie van Chawwa Wijnberg is onontkoombaar uitnodigend. Wie haar leest gaat met haar mee op reis.’ – Paul Gellings
‘Deze bundel is meer; meer doorleefd, met meer verfijning en tederheid, maar ook harder.’ – Margriet Hogewind
‘In korte, heldere verzen tracht de auteur de pijn van dit verleden van zich af te schrijven. De gedichten willen een antwoord bieden op de vraag naar het waarom van dit lijden. Deze bundel beschrijft bij momenten heel mooi de vreselijke oorlogsjaren.’ – Yves Joris in Meander 196