Aly Freije / Annemarie van Buuren – De donkere kamer. Poëzie en fotografie

VoorplatDonkereKamer-75Aly Freije
De donkere kamer
gedichten
fotografie Annemarie van Buuren
foto omslag Annemarie van Buuren
gebrocheerd in omslag met flappen,
48 blz., geïllustreerd met 14 zwartwit foto’s,
€ 16,50
ISBN 978-94-93214-11-8
eerste druk september 2023

In de zomer van 2021 werkten dichter Aly Freije en fotograaf Annemarie van Buuren samen tijdens het jaarlijks terugkerende kunstproject Monnikenwerk, kunst in de kerk. Zes weken lang reageerden ze, ieder vanuit een andere middeleeuwse kerk in het noorden van Groningen, op elkaars experimenten. Ze onderzochten de beelden en associaties die bovenkwamen en probeerden daar een gezamenlijke vorm voor te vinden.

De donkere kamer is een voortzetting van deze samenwerking. In deze bundel is een belangrijke rol weggelegd voor het besef van de eindigheid en een sterke verbondenheid met de omringende natuur, met de elementen, de planten en dieren en de gevaren die overal dreigen op planeet Aarde. Dichter en fotograaf dwalen door aangetaste landschappen, stuiten op sporen, zijn op zoek naar een zeker evenwicht. Ze moeten beiden ‘de donkere kamer in’ om de betekenissen aan het licht te brengen, ieder in hun eigen genre. Een dichter kan wellicht het onzichtbare bovenhalen en de fotograaf het onzegbare laten zien.

In de interactie tussen beeld en taal ontstaan in tussenruimtes nieuwe gedichten en foto’s die samen een mozaïek vormen. Engelen veranderen in gevleugelden, die tijdens hun reis boodschappen beginnen over te seinen. Wanhoop maar ook verwondering en verlangen gaan hand en hand.

Annemarie van Buuren (1961) zoekt in haar werk graag de grenzen van fotografie op. Van klassieke fotografie met moderne camera’s tot avonturen met oude camera’s, van fotograferen met een conservenblikje tot het ombouwen van het gebouw van de reddingsbrigade tot enorme camera obscura. Voor deze bundel werkte ze veel met een houten droge-plaat camera uit 1880. De papieren negatieven en de ongecorrigeerde lenzen van deze antieke camera geven beelden een extra dimensie: ze gaan niet langer alleen over ruimte, maar ook over tijd. Ze won met haar fine art fotografie internationale prijzen en eervolle vermeldingen.

Aly Freije (1944) bracht haar jeugd door in de Oost-Groninger Veenkoloniën, vlak bij de Duitse grens. Grensganger zijn en tussen de regels het onzichtbare, het leven met verlies en het niet-gezegde bovenhalen was steeds de inzet van haar schrijven. Haar verbondenheid met het landschap speelt daarbij een eigen rol. In 2008 werd aan haar de Duitse Freudenthal-prijs voor Nedersaksische literatuur toegekend. Ze publiceerde in 2009 de Groningstalige poëziebundel Wondpoeier bij Uitgeverij kleine Uil. Daarna volgde Nederlandstalig werk bij Uitgeverij In de Knipscheer:  in 2016 de poëziebundel Door het vanggat,  in 2018 de novelle De vloeivelden in en 2021 de dichtbundel Een engel aan de deur.

De pers over haar eerder werk:
«Het afgelopen jaar waren er heerlijke eerstgeborenen [zoals] het romantisch-zwarte Door het vanggat van Aly Freije.» – Ellen Deckwitz in De Morgen
«Meteen aan het begin van het boek De vloeivelden in worden al je zintuigen aangesproken: het gaat over warmte, licht, geluid. (…) De natuur spiegelt de sfeer van het verhaal, die nu eens weids, dan weer onheilspellend is.» – Nels Fahner in Fries Dagblad
«Wat opvalt in Een Engel aan de deur is dat Freije niets invult (…) maar door de sfeertekening, de stapeling van beelden voel je des te meer, en dat vraagt om rustige herlezing, na rustige herlezing.» – Erik-Jan Hummel op Tzum
«Ik heb nog nooit gedichten over stilte gelezen met zoveel geluiden en lawaai.» – Tonnus Oosterhoff

«Zo goed uitgedacht, zo fraai van vorm en taal.» – Ezra de Haan

VoorplatEngelOver ‘Een engel aan de deur’ van Aly Freije in Pletterij, 19 september 2021:
(…) Ze rijgt woorden aan elkaar tot ze een huiveringwekkende zin worden, en dat terwijl het een weergave is van datgene wat zich in een hoofd afspeelt. We hebben het hier over het schrijven tussen de regels, een kunst die slechts heel weinig auteurs echt goed beheersen. (…) Uit iedere regel blijkt de volledige controle van de dichter over haar taal. Ze zet die naar haar hand als een gedresseerde hond, gebruikt alliteratie waar het haar uitkomt en breekt exact op het juiste moment de regels af om het juiste effect op de zin te bewerkstelligen. Zelf zegt ze het nog veel beter in haar gedicht Vervoegen: ‘Plaats een verliefde dichter aan een keukentafel/ ze weegt ingrediënten af, omarmt het rijm/ vervoegt het lijf, klopt schuimende woorden/ alsof het niet op kan.’ Zoals al uit mijn recensie blijkt zou je Aly Freije het best integraal kunnen citeren. Ieder gedicht is immers zo goed uitgedacht, zo fraai van vorm en taal… toch wil ik besluiten met te wijzen op Tussenruimte, een gedicht dat zich met het beste van K. Schippers kan meten en toch volledig poëzie van Aly Freije is. Naast de onmacht die iedereen overkomt als een geliefde ziek is, en de goedbedoelde clichés die dat op kan leveren, heeft een briljante ingeving van de dichter dit liefdesgedicht naar een hoger plan getild. Het is een gedicht om in te lijsten. Aly Freije bewijst met ‘Een engel aan deur’ niet alleen moeiteloos het niveau van haar debuutbundel te evenaren, ze weet er zelfs iets aan toe te voegen. Dichtbundels zoals zij ze schrijft kun je eindeloos blijven herlezen.
Ezra de Haan schreef en schrijft recensies voor o.a. Literatuurplein, Antilliaans Dagblad en Caraïbisch Uitzicht.
Lees hier de recensie
Klik hier voor de presentatie in Pletterij
Meer over ‘Een engel aan de deur’

Aly Freije – Een engel aan de deur. Gedichten

VoorplatEngelAly Freije
Een engel aan de deur

gedichten
Nederland
fotografie omslag Annemarie van Buuren
gebrocheerd in omslag met flappen,
58 blz., € 17,50
ISBN 978-94-93214-18-7
eerste uitgave september 2021

In haar dichtbundel ‘Door het vanggat’ en de novelle ‘De vloeivelden in’ ging Aly Freije op zoek naar de impact van ontheemd raken en cirkelde ze rond de betekenissen van leven met verlies. In deze nieuwe gedichten in Een engel aan de deur dringt ze daar dieper in door. In de spanning tussen spreken en zwijgen stuit ze op de draagwijdte van gemis en rouw. In flarden van stiltes duiken stemmen op. Tussen de polen van verwondering en wanhoop dwaalt ze door aangetaste landschappen, stuit op sporen, is ze op zoek naar een zeker evenwicht.

Wat doet het meisje aan een keukentafel
dat over ijsschotsen de overkant wil halen.
Ze trotseert gezichten, spreekt de honden toe, zingt
zigzagt langs scherpe randen, waagt de sprong…

Veel is in beweging, de fantasie stuwt voort, paarden draven, voertuigen versnellen, een luchtbed verandert in een watervliegtuig. En altijd zijn er de vogels, de gevleugelden die boodschappen overseinen.

Aly Freije publiceerde in 2009 de Groningstalige poëziebundel Wondpoeier, uitgeverij kleine Uil. Daarna volgde Nederlandstalig werk bij uitgeverij In de Knipscheer, in 2016 de poëziebundel Door het vanggat en in 2018 de novelle De vloeivelden in. Poëzie van haar hand verscheen in literaire tijdschriften als Het Liegend Konijn, Krakatau, Brakke Hond, Extaze, Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift (G), Meander en Tzum. Ze trad vooral veel op noordelijke podia op, o.a. bij Dichters in de Prinsentuin, Explore the North, Het Grote Gebeuren en Grasnapolsky.

De pers over haar eerder werk:
«Overrompeld worden door een gedicht. Wie de bundel ‘Door het vanggat’ leest zal deze ervaring meermalen meemaken (…). Wat Freije doet, is een mentale ruimte openen, een ruimte in je geest, waarin je dingen kunt ervaren die de feitelijke werkelijkheid te boven gaan.» – Nels Fahner in het Friesch Dagblad

«Het afgelopen jaar waren er heerlijke eerstgeborenen zoals het romantisch-zwarte ‘Door het vanggat’ van Aly Freije.» –Ellen Deckwitz in De Morgen

«‘De vloeivelden in’ is een prachtig, indringend en aangrijpend prozadebuut(…). Op zeer poëtische en beeldende wijze weet Aly Freije het opgroeien van een uitzonderlijk meisje in de periferie van Nederland te beschrijven. Haar taalgebruik is prachtig, de natuurbeschrijvingen vaak adembenemend en de subtiele wijze waarop ze de ontwikkeling van de hoofdpersoon en haar innerlijke strijd beschrijft is uiterst bewonderenswaardig.» – Theo Jordaan in Alles over boeken en schrijvers

«Ik heb nog nooit gedichten over stiltes gelezen met zoveel geluiden en lawaai.» – Tonnus Oosterhoff

Meer over ‘Een engel aan de deur’
Meer over Aly Freije bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Prachtige tedere roman.» – André Oyen

VoorplatVloeivelden1_Opmaak 1.qxdOver ‘De vloeivelden in’ van Aly Freije op Lezers tippen lezers, 1 september 2018:
Na twee schitterende dichtbundels, ‘Wondpoeier’ (2009) en ‘Door het vanggat’ (2016), besloot Aly Freije zich aan proza te wagen. Het resulteerde in een boek dat ook heel poëtisch is. Het hoofdpersonage is Anna, dat in 1944 geboren wordt en opgroeit op de boerderij van haar ouders in Veendiep, een Gronings veenkoloniaal dorp ergens aan de grens met Duitsland, maar daar vertrekt als ze begin twintig is. Jaren later gaat ze terug in de hoop iets van zichzelf te hervinden. Op zoek naar dat meisje, dat daar als buitenstaander een weg probeerde te vinden in haar verwarrende gevoelens over liefde en identiteit, wordt ze opnieuw geconfronteerd met de dood. De auteur laat heel mooi en duidelijk zien hoe Anna evolueert van kind naar volwassene. (…) ‘De vloeivelden in’ is een prachtige tedere roman met het bestaan waarin het dagdagelijkse bestaan aan onzekerheid wordt gekoppeld. Het is een raamvertelling met verhalen en situaties gebaseerd op de jeugd van een jonge vrouw.
Lees hier de recensie
Aly Freije leest fragment uit ‘De vloeivelden in’
Meer over ‘De vloeivelden in’
Meer over Aly Freije bij Uitgeverij In de Knipscheer

Aly Freije – De vloeivelden in. Novelle

VoorplatVloeivelden1_Opmaak 1.qxdAly Freije
De vloeivelden in

novelle
Nederland
gebrocheerd in omslag met flappen
120 blz., € 17,50
2018
ISBN 978-90-6265-982-1

Oude vetes over erfscheidingen borrelden op in donker veenwater, gistend als het afvalwater op de vloeivelden bij de fabriek. Tijdens de campagne draaide de fabriek op volle toeren en lag er een ingedikte grauwe deken over de kanalen.’

Anna, een boerendochter, groeit op in een Gronings veenkoloniaal dorp ergens aan de grens met Duitsland, maar vertrekt daar abrupt als ze begin twintig is. Jaren later gaat ze terug in de hoop iets van zichzelf te hervinden. Op zoek naar dat meisje, dat daar als buitenstaander een weg probeerde te vinden in haar verwarrende gevoelens over liefde en identiteit, wordt ze opnieuw geconfronteerd met de dood.

Ze denkt met afgrijzen terug aan de winkel van de dames Baas in Winschoten, waar ze met moeder haar eerste beha ging kopen. Ze wilde zo eentje als Lammie had, maar nee, het werd cup C, een net-beha met een beugel onderlangs. De dames stonden met zijn tweeën met moeder in het pashokje over haar heen gebogen, vreemde handen propten haar borsten in de beha. DISCREET EN ZORGVULDIG PASSEN OP MAAT stond er op de etalageruit.’

Aly Freije debuteerde in 2008 met de Groningstalige dichtbundel ‘Wondpoeier’. Haar Nederlandstalige debuutbundel ‘Door het vanggat’ verscheen in 2016.
Over ‘Door het vanggat’:

«Het afgelopen jaar waren er heerlijke eerstgeborenen [zoals] het romantisch-zwarte ‘Door het vanggat’ van Aly Freije.» – Ellen Deckwitz, De Morgen

«Misschien is het geheim van deze intens lijfelijke, muzikale gedichten, die gaan over grond, over huid, over oeverwallen, over vogels, vlinders en over gasboringen in Noord-Groningen, dat het landschap telkens aan een ander aspect van het bestaan wordt gekoppeld.» – Nels Fahner, Friesch Dagblad

«Een top 7 had zo gekund in dit uitgelezen poëziejaar. Toch haalde geen bundel het bij Freijes fonkelende egodocument, het Nederlandse debuut van de Groningse.»- Eppie Dam, Dagblad van het Noorden

Meer over Aly Freije bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Er is nog plaats voor schoonheid.» – Ezra de Haan

Opmaak 1Over ‘Door het vanggat’ van Aly Freije op Literatuurplein, 16 augustus 2016:
Aly Freije groeide (…) op het platteland op en kent derhalve het leven daar tot in ieder detail, toch is haar kijk op die dagen als die van een buitenstaander. Ze ziet de restanten, de sporen ervan en brengt ze, uiterst zuinig met woorden, weer tot leven. (…) Maar Freije schrijft vooral goed en veel over dat wat er niet meer is. Een suikerfabriek, de ouderlijke boerderij in Veelerveen vlak bij het Moorland, haar vader, hoe hij was en wat hij haar leerde, een arbeidershuisje bij boerderij Onrust of die van Torringa in Reitdiepdal. Haar taal is die van het land. (…) Het zijn gedichten die je zacht voor jezelf voor moet lezen, waar je de woorden van kunt proeven als je je er de tijd voor gunt. En dat is wat Freije je met deze bundel leert: er is ook nog plaats voor schoonheid.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Door het vanggat’
Meer over Aly Freije op deze site

«De beelden worden omcirkeld, omsloten, vastgehouden.» – Cor Gout

Opmaak 1Over ‘Door het vanggat’ van Aly Freije op Extaze.nl, 20 mei 2016:
In 2009 publiceerde Aly Freije de Groningstalige bundel ‘Wondpoeier’. Ik heb haar enkele van die gedichten horen voordragen. Niet alle woorden begreep ik, maar de gang van de gedichten, een stugge wind over het in vlakken verdeelde land van Noordoost-Groningen, de beweging in de voordracht ingehouden, begreep ik wel. Ook in haar nieuwe Nederlandstalige bundel hoor ik in de verte die wind. (…) Steeds meer bekruipt mij het gevoel dat de dichter de beweging van de beelden wil stilleggen in een verleden en wil oppoetsen als herinnering.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Door het vanggat’
Meer over Aly Freije op deze site

«Precieze bewoordingen.»

Opmaak 1Over ‘Door het vanggat’ van Aly Freije voor NBD Biblion, 3 mei 2016:
(…) Freije schrijft in precieze bewoordingen over landschappen en het leven op de boerderij, waarbij observaties en zintuiglijke ervaringen centraal staan, maar ook herinneringen. (…)
Lees hier de recensie
Meer over ‘Door het vanggat’
Meer over Aly Freije op deze site

Aly Freije op Amsterdam FM-Radio over haar poëziedebuut

Opmaak 1Over ‘Door het vanggat’ van Aly Freije op Amsterdam FM-Radio, 11 april 2016:
Aly Freije dichtte al heel lang, gaf uit in het Nedersaksisch, won een prijs, werd gepubliceerd in literaire tijdschriften, maar van een Nederlandse gedichtenbundel kwam het maar niet. Tot nu. ‘Door het vanggat’ is meteen opgemerkt als een opmerkelijk debuut. Peter de Rijk praat met haar over bundel en dichterschap in het boekenuur van 16.00 tot 17.00 uur in het programma ‘Kunst & Cultuur’ van Radio Amsterdam-FM. Aansluitend leest Aly Freije het gedicht ‘Gouden Bocht’ voor de camera van Rob Zwetsloot.
Luister hier naar de uitzending
Meer over ‘Door het vanggat’

« * * * * * Overtuigend en intens.» – Eppie Dam

Opmaak 1Over ‘Door het vanggat’ van Aly Freije in Dagblad van het Noorden, 8 april 2016:
In vijf afdelingen leidt Freije ons door haar leven, de film terugspoelend, kijkend in de spiegel van de tijd. Meer dan eens met de ervaring dat herinneringen verspringen, beelden vaag en weerbarstig zijn. Maar wat weet ze, met loepzuivere taal, veel naar boven te halen. (…) Voor de Groninger versie van de afdeling ‘In lichtbundels danst het stof’ kreeg ze al eerder de Freudenthal-prijs. In de laudatio verwees de jury naar ‘Fern Hill’ van Dylan Thomas. Wie de serie aan den lijve ondergaat, begrijpt die lof.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Door het vanggat’