Kees Ruys – De Madurese vriend. Literaire nonfictie

VoorplatMadureseVriend-75Kees Ruys
De Madurese vriend

literaire nonfictie
Nederland, Indonesië
gebrocheerd in omslag met flappen,
320 blz., € 23,50
eerste druk 15 april 2023
ISBN 978-94-93214-91-0

Langzaam reizend langs een kust die hij kan dromen nadert een schrijver de Javaanse badplaats Pasir Putih, sinds de jaren zeventig zijn vaste pleisterplaats in Indonesië. Maar deze keer voelt alles anders. In het zicht van zijn bestemming aan de oude Grote Postweg – in de regio ooit ‘Daendels’ Dodenweg’ genoemd – stelt hij zijn aankomst telkens uit en verliest zich in herinneringen. Hij denkt aan verlaten warungs in de middaghitte, aan ontmoetingen die tot ontdekkingsreizen leidden, met de armste mensen die hij in zijn leven heeft gekend, maar ook de meest gastvrije, roekeloze, bijgelovige; aan een vijand die bleef lachen en aan het ontluisterende einde van wat eens een liefde was. Maar boven alles denkt hij aan Djaman, zijn oudste vriend in Indonesië, die hem bij elk bezoek opwachtte met de mededeling dat hij hem al in een droom zag naderen.

De Madurese vriend is het ontroerende verhaal van een verlegen schelpensouvenirverkoper en een schrijver die elkaar na veertig jaar nog altijd niet begrepen, maar ook samen konden zwijgen alsof ze een schat bewaarden. Opgetekend als een afscheidsbrief aan Djaman geeft het boek ook een intiem en kleurrijk beeld van een gemeenschap in een Oost-Javaans kustplaatsje en van de ontwikkelingen die het doormaakte sinds Nederlandse mariniers er in 1947 voet aan wal zetten om ‘Insulinde’ in een oorlogszone te veranderen.

In hoeverre de gedeelde koloniale erfenis in de moderne republiek doorwerkt en hoe dat in het onderling contact naar voren komt, zijn kwesties die zich regelmatig aan de schrijver opdringen. Het stelt hem voor raadsels die soms nog verbijsterender zijn dan die van de occulte Madurese wereld waarmee hij in Pasir Putih kennismaakt.

In de voetsporen van zijn grootvader, de acteur Cor Ruys, die in de eerste helft van de twintigste eeuw veelvuldig door Nederlands-Indië toerde, ondernam Kees Ruys (Den Haag, 1955) vanaf de jaren zeventig ruim twintig lange reizen door de Indonesische archipel, die daarmee de voornaamste inspiratie voor zijn reisverhalen werd. Ruys debuteerde in 1986 met de roman Een afgedragen huid bij uitgeverij Van Oorschot. Sindsdien publiceerde hij bij Van Oorschot, Veen en Atlas verschillende romans en reisverhalen, waaronder de eerste drie delen van De randgebieden, een cyclus zelfstandig leesbare, literaire nonfictieboeken over Indonesië. De Madurese vriend is de vierde titel in de reeks. Daarnaast bracht Ruys bij Uitgeverij In de Knipscheer twee biografieën uit: Alles is voor even (2013), over de schrijfster Aya Zikken, en Chris Hinze. Een biografie (2015). Een selectie uit zijn Indonesische verhalen verscheen bij Rainbow onder de titel De nevelarchipel (2017).

‘Kees Ruys is een meester in de afstandelijke nabijheid. Ik ken maar weinig schrijvers die zo invoelend en met zoveel stijl over het menselijke Indonesië schrijven.’ – Adriaan van Dis

‘Flinterdun is niet zelden de grens tussen werkelijkheid en magie. Ruys’ stijl sluit zich daarbij prachtig aan. Een obsederend goed boek.’ – Gerard Termorshuizen

‘Ruys weet het wonder van diepe, romantische vriendschap op het eerste gezicht sterk onder woorden te brengen en schetst in één moeite door een gevoelig, maar ook rauw-realistisch en humoristisch beeld van een veranderend Indonesië.’ – Esther Wils, hoofdredacteur Indies tijdschrift

‘Ik ken geen schrijver die het naoorlogse Indonesië en haar bewoners zo goed kent als Kees Ruys. Zijn beschrijvingen zijn onomwonden, raak en liefdevol. Zij ontroeren mij telkens weer.’ – Ernst Jansz

‘Een hartveroverend boek […] waarin de hoofdpersoon diep weet door te dringen in de wereld van iemand die in een andere, soms verbijsterende werkelijkheid leeft. Een indringend verhaal, geschreven in een voortreffelijke stijl.’ – Peter van Zonneveld

Meer over Kees Ruys bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Het doet mij voorkomen dat Aya Zikken haar eigen verhaal vertelt.» – Eric de Brabander

VoorplatTanimbar75Over ‘De Tanimbar-legende’ van Aya Zikken in Antilliaans Dagblad, 4 juni 2018:
(…)Het doet mij voorkomen dat Aya Zikken bij monde van Jasper haar eigen verhaal vertelt. Morse staat dan voor haar vader, die zich ook niet wist los te maken van het Indië waar hij zo verknocht aan was. Net als haar vader sterft Morse. Was Jasper in beginne gereserveerd tegenover Morse, later lijkt de lotsverbondenheid tot een acceptatie te leiden van elkaars toekomstbeeld. De biograaf van Aya Zikken, Kees Ruys, wijst op de autobiografische feiten in ‘De Tanimbar-legende’, de verhouding met haar vader die na de oorlog in een verlangen naar tempo doeloe terugkeert naar de Oost. Hij kon geen afstand nemen van de kolonie die ophield te bestaan. Dat laatste geldt ook voor de vele Indische mensen die na de oorlog op Curaçao terechtkwamen, op zoek in de tropen naar datgene wat ze verloren hadden.
Lees hier en hier de recensies over ‘De Tanimbar-legende’ en ‘De tolk van Java’ van Alfred Birney
Meer over Aya Zikken bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over Alfred Birney bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Nooit meer los van Indië.» – Rob Molin

VoorplatTanimbar75Over ‘De Tanimbar-legende’ van Aya Zikken op Literair Nederland, 16 oktober 2017:
Uit ‘het bewogen leven’ van Aya Zikken zoals haar biograaf Kees Ruys het kenschetst, valt Nederlands-Indië niet weg te denken. Die binding heeft zij gemeen met vele andere belangrijke schrijfsters zoals Hella Haasse, Maria Dermoût en Beb Vuyk. Aya Zikken groeide op in het interbellum waarvan een duidelijke neerslag zit in haar bekendst geworden roman De Atlasvlinder (1958). Zeer biografisch getint is ook het pas heruitgegeven De Tanimbar-legende (1992) die zich in een latere periode in Nederlands-Indië afspeelt. Het boek opent met een kort voorwoord van de auteur waarin zij stelt dat kinderen ‘hun ouders net zomin’ kennen ‘als ouders hun kinderen […] Wel hebben ze een beeld van elkaar. In deze roman gaat het om dat heel persoonlijke beeld.’ (…) Bij monde van de uit Holland kersvers gearriveerde werktuigbouwkundige Jasper vertelt Aya Zikken vol ‘Dichtung und Wahrheit’ de geschiedenis van zichzelf, gesitueerd op het Molukse Kei Doela en Tanimbar, ver van het centraal gelegen Java en andere grote eilanden. Van krijgsgeweld is in dit deel van de zogenoemde gordel van smaragd niets te bespeuren. Niettemin beseft Jasper dat het einde van een tijdperk nadert. Het door de wol geverfde duo kolonialen, de controleur Haantjes en de onderwijzer Johannes Morse op wie Jasper dagelijks is aangewezen, sluiten vaak de ogen voor de realiteit. Zij zijn verankerd in hun vertrouwde Nederlands-Indië en in koloniale belangen. Jasper daarentegen ziet dat de bevolking die belangen niet langer wenst te dienen. (…)
Lees hier de recensie
Meer over ‘De Tanimbar-legende’
Meer over ‘Alles is voor even’

«Treffende en persoonlijke roman.» – Marre van Dantzig

VoorplatTanimbar75Over ‘De Tanimbar-legende’ van Aya Zikken tijdens The Twain Shall Meet in Podium Mozaïek, 3 september 2017:
In 2014 gaf Uitgeverij In de Knipscheer biografie uit van Kees Ruys over de ‘Indische’ schrijfster Aya Zikken: Alles is voor even. Aya Zikken was toen 93. Op de dag dat de biografie over haar leven werd gepresenteerd in Den Haag overleed Aya Zikken in haar woonplaats in Drenthe. Maar auteurs blijven leven en levend zolang hun werk gelezen kan worden. En hun vroege werk is doorgaans niet meer of nauwelijks te koop. Gelukkig kwam in 2017 op voorstel van zilveren jubilaris Literaire reisboekhandel De Evenaar, een nieuwe editie tot stand van een in de loop der tijd uit zicht geraakte roman uit het omvangrijke oeuvre van Aya Zikken, De Tanimbar-legende uit 1992, het jaar waarin De Evenaar van start ging aan de Amsterdamse Singel. Boekhandelaar Marre van Dantzig van De Evenaar steekt in haar bijdrage aan ‘The Twain Shall Meet’ de loftrompet over deze roman én over de biografie over de schrijfster ervan Aya Zikken: Alles is voor even van Kees Ruys.
Lees hier de toespraak van Marre van Dantzig
Klik hier voor de foto-impressie van André Homan
Klik hier voor de foto-impressie van Michiel van Kempen op Caraïbisch Uitzicht
Meer over The Twain Shall Meet
Meer over ‘De Tanimbar-legende’
Meer over ‘Alles is voor even’

«Aya Zikken kon heel goed schrijven.» – Maria Bastiaens

VoorplatTanimbar75Over ‘De Tanimbar-legende’ van Aya Zikken in Boekblad, 21 mei 2017:
Ter gelegenheid van het jubileum brachten jullie in samenwerking met uitgeverij In de Knipscheer een herdruk van ‘De Tanimbar-legende’ van Aya Zikken uit. ‘Dat is ook een schrijver die hier goed past. Aya Zikken kon heel goed schrijven en laat je in haar verhalen echt voelen en ruiken aan een land. Het is soms zo jammer dat boeken in Nederland zo snel worden verramsjt. Na twee jaar zijn titels vaak al niet meer leverbaar. Uitgeven is een soort ratrace geworden, de drang om een bestseller te scoren is zo groot dat de meeste boeken maar een korte levensduur hebben. Van een goede Nederlandse schrijfster als Aya Zikken was niets meer te krijgen, daarom hebben we het initiatief genomen voor een herdruk. Tegelijk verscheen bij Rainbow ook een heruitgave van reisverhalen van Kees Ruys, de biograaf van Aya Zikken (‘Alles is voor even’).’
Lees hier het interview
Meer over ‘De Tanimbar-legende’
Meer over ‘Alles is voor even. Het bewogen schrijversleven van Aya Zikken. Biografie’

«Reisboekhandel Evenaar laat reisverhalen herleven bij jubileum.» – Constantijn Hoffscholte

VoorplatTanimbar75Over ‘De Tanimbar-legende’ van Aya Zikken in Boekblad, 18 mei 2017:
(…) Speciaal voor het evenement werd in samenwerking met uitgeverij In de Knipscheer het boek ‘De Tanimbar-legende’ van de Nederlandse schrijfster Aya Zikken heruitgegeven, dat zich afspeelt op de Molukken. Aanleiding was de biografie over Zikken die in 2013 bij dezelfde uitgeverij verscheen, geschreven door Kees Ruys. ‘Van dat boek* waren wij diep onder de indruk. Het wierp bij ons de vraag op waarom er geen enkel werk van Aya Zikken meer verkrijgbaar is’, zegt Van Dantzig. De boekhandelaren namen contact op met de uitgeverij, die bereid bleek tot een heruitgave. (…)
Lees hier het artikel
Meer over ‘De Tanimbar-legende’
*Meer over ‘Alles is voor even. Het bewogen schrijversleven van Aya Zikken. Biografie’

Aya Zikken – De Tanimbar-legende. Roman

VoorplatTanimbar75Aya Zikken
De Tanimbar-legende

Roman
Met een Nawoord van Kees Ruys
Nederland – Nederlands-Indië
Vormgeving Els Kort
gebrocheerd in omslag met flappen,
228 blz., € 18,50
Presentatie 12 mei 2017
ISBN 978 90 6265 960 9

In De Tanimbar-legende, unaniem geprezen als een van Aya Zikken beste romans, arriveren kort na de Tweede Wereldoorlog drie mannen op een afgelegen eiland in de Zuidoost-Molukken. De nuchtere werktuigbouwkundige Jasper Jens komt vers uit Nederland, controleur Haantjes en de idealistische onderwijzer Johannes Morse zijn in Japanse kampen geïnterneerd geweest. In een paradijselijke omgeving, ver van het roerige Java waar het Nederlandse leger tevergeefs probeert om de kolonie te herstellen, ontrolt zich een drama van drie mannen die te zeer door hun verleden zijn getekend om elkaar daadwerkelijk te kunnen bereiken. Dat geldt uiteindelijk ook voor hun omgang met de Indonesiërs, beseft Jens: ‘Je hoort ze praten, ziet ze bewegen. Je ruikt ze, je raakt ze aan, kijkt in hun ogen, denkt dat je contact maakt. […] Maar de mensen hier zijn decor in het door ons veroverde hof van Eden.’ In deze belangrijke roman klinkt het geweten van een natie door die in zal moeten zien dat haar koloniale dromen grotendeels op een illusie hebben berust.

Het initiatief tot deze heruitgave is genomen door Literaire Reisboekhandel Evenaar, om te vieren dat de boekhandel 25 jaar geleden in Amsterdam werd opgericht door Marre van Dantzig en Maria Bastiaens. Deze editie is uitgebreid met een tweeledig Nawoord door Kees Ruys, de biograaf van Aya Zikken: ‘Het zoekende leven van Aya Zikken’ en ‘Over het ontstaan van De Tanimbar-legende’.

‘In die passages van geluk, schoonheid en ontroostbaarheid om wat men aan het verliezen is, ligt de grote kracht van deze roman.’ – Doeschka Meijsing
‘Na haar veelgeprezen roman De atlasvlinder schreef Aya Zikken met De Tanimbar-legende een even knappe als ontroerende roman over het einde van het Hollands kolonialisme in de Indische archipel.’ – Hans Visser

Aya Zikken (Epe 1919 – Norg 2013) woonde van haar zesde tot haar negentiende jaar in Nederlands- Indië, een periode die van grote invloed op haar werk en leven is geweest. Ze debuteerde in 1953 met de novelle Het godsgeschenk onbegrepen en bouwde sindsdien aan een groot en eigenzinnig oeuvre van romans, reisverhalen en memoires, waarbinnen de roman De atlasvlinder (1958) een centrale plaats inneemt.
Terugkerende thema’s in Zikkens werk zijn de invloed van ervaringen uit het verleden, het conflict tussen vrijheid en intimiteit en de onmacht om een ander te bereiken. In 1997 werd haar oeuvre bekroond met de Anna Bijns Prijs.
Meer over Aya Zikken op deze site
Meer over Kees Ruys op deze site

«Biograaf Kees Ruys geeft een boeiend en indringend portret van een auteur die op bijna verslavende wijze reizen maakte.» – Kester Freriks

Over ‘Alles is voor even’ over Aya Zikken van Kees Ruys in EAST DownUnder, zomer 2013:
Een levensverhaal schrijven over Aya Zikken, zoals Kees Ruys dat in zijn biografie Alles is voor even doet, is een spannende onderneming. Het is onmogelijk de chronologie aan te houden. Een kindertijd doorgebracht in Nederlands-Indië is bepalend voor haar verdere leven, maar die betekenis krijgt pas reliëf door een later besef, een later bezoek. (…) Dat heen en weer gaan tussen vroeger en nu volgt Ruys nauwgezet. (…) Ruys’ boek is opgebouwd uit drie lagen. De eerste is van de feitelijke gegevens. De tweede is die waarin het literaire oeuvre van Zikken in uitvoerige citaten aan de orde komt. Tot slot laat de biograaf het onderwerp van zijn boek zelf uitvoerig aan het woord. Dit geeft verrassende stijl aan zijn boek. We krijgen het leven belicht van veel kanten. Aya Zikken geeft op briljante wijze toelichting op haar eigen leven en de vele reizen die ze maakte.

Lees hier het artikel

Meer over de biografie over Aya Zikken

Leven en werk van Aya Zikken in literaire salon ‘Hans Spit nodigt U uit’

Met Kees Ruys en Peter de Rijk in Letterkundig Museum op zondag 30 juni 2013:
‘Hans Spit nodigt U uit’ en het Nederlands Letterkundig Museum gaan samenwerken! De eerste salon in de nieuwe locatie vindt plaats op zondag 30 juni. U vindt het Letterkundig Museum in het gebouw achter Den Haag CS in het complex van de Koninklijke Bibliotheek. Het programma van deze middag: Leven en werk van Aya Zikken, toegelicht door biograaf Kees Ruys en redacteur en lezer Peter de Rijk. Daarnaast aandacht voor het tijdschrift ‘de Parelduiker’ (samen met ‘Extaze’ het meest interessante tijdschrift van Nederland) met Hein Aalders en dichter Jos Versteegen.

Vanaf 12.00 uur bent u welkom in het museum, ingang via de Koninklijke Bibliotheek, trap op en dan rechts, waar u wordt opgewacht door Jos Versteegen en/of Hans Spit. Het Museum geeft alle bezoekers van de salon gratis entree! (Dit geldt voor de vaste collectie en voor de speciale exposities.) Entree voor de salon is € 7,50, inclusief bezoek aan het museum. (Wellicht ten overvloede: Museumjaarkaart en Vriendenpas geven geen gratis toegang tot de salon!) Kopje koffie, thee met koekje in de pauze en een drankje en hapje na afloop worden verzorgd door het museum.

De salon begint om 14.00 uur. Het officiële programma duurt tot 16.00 uur, daarna de borrel tot 16.45 uur. Het museum sluit om 17.00 uur. Aantal plaatsen is beperkt tot 60. Reserveringen: spit.hans@gmail.com of redactie@extaze.nl of telefonisch 06 8130 9892.

Meer over Aya Zikken en Kees Ruys

Meer over Peter de Rijk

Extra lezing Kees Ruys over Aya Zikken op zondag 2 juni op de Tong Tong Fair

Op zondag 2 juni 2013 houdt Kees Ruys in het Bibit-Theater op de (laatste dag van) de Tong Tong Fair een lezing over Aya Zikken. Kees Ruys publiceerde dit voorjaar zijn imposante biografie ‘Alles is voor even’ over Aya Zikken, die 22 maart jl. op 93-jarige leeftijd overleed. De toegang tot de lezing (die wordt verlevendigd met een PowerPoint-presentatie) is voor bezoekers van de Tong Tong Fair gratis. Kees Ruys zal na afloop van de lezing zijn vuistdikke biografie over Aya Zikken signeren in de stand van Stichting Tong Tong, direct tegenover het Bibit-Theater en nadien nog in de stand van Boekhandel Van Stockum.

Meer over Kees Ruys en Aya Zikken