Heroides – Uitgeverij In de Knipscheer

«Een sterke vertaling van Ovidius’ heldinnenbrieven’.» – Jan de Jong

Over ‘Held…’ van Ovidius vertaald door Harrie Geelen op Tzum, 23 mei 2025:

(…) In de Metamorphosen brengt Ovidius de verhalen uit de Griekse mythologie op meesterlijke wijze tot leven. Maar toen had hij als jong dichter zijn sporen al verdiend met ‘jeugdwerk’ dat in niets de onvolkomenheden bevat die doorgaans bij die term worden ingecalculeerd. Zo schreef hij zijn Epistulae Herioidum (‘Heldinnenbrieven’), kortweg Heroides, voor het merendeel al voor zijn dertigste. Het zijn fictionele brieven van vrouwen uit de Griekse mythologie die aan hun afwezige helden schrijven. Zo vraagt Penélope aan Ulysses om maar vlug naar huis te komen, verwijt Ariadne Theseus dat hij zonder haar vertrokken is, smeekt Dido Aeneas om niet naar Italië af te reizen en schrijft Sappho hoezeer ze de kussen en omhelzingen van Phaon mist. Het zijn dus vooral liefdesbrieven, sommige vol hunkering, andere overlopend van bitterheid, woede, verwijt. (…) De Nederlandse vertaling van Geelen geeft die gevoelens niet alleen inhoudelijk gedegen weer, maar doet dat bovendien met een vocabulaire dat diep teleurgestelde geliefden uit onze tijd maar al te herkenbaar en natuurlijk voorkomt. (…) Bij het vertalen van poëtische teksten staat de vertaler dikwijls aarzelend op een tweesprong: moet hij vooral de poëtische vorm handhaven, of is het vooral belangrijk om de inhoud zo nauwkeurig mogelijk te benaderen? Hoewel ik zelf toch altijd net iets meer naar het tweede neig, kan ik veel bewondering opbrengen voor vertalers die consciëntieus de vorm als leidraad nemen. Maar het feest is natuurlijk pas echt compleet als aan vorm én inhoud recht gedaan wordt. Harrie Geelen kan dat. Hij bewees het al bij de vertaling van Ovidius’ Metamorphosen en hij presteert het nu weer: niet alleen komen zowel vorm als inhoud in Held… goed tot hun recht, hij weet ook het Latijn van Ovidius in gangbaar modern Nederlands om te zetten. (…)

Lees hier ‘Een sterke vertaling van Ovidius’ heldinnenbrieven’
Meer over ‘Held…’
Meer over Harrie Geelen bij Uitgeverij In de Knipscheer

Willem – De zaak Reinaerd Vos, door Harrie Geelen

Willem
De zaak Reinard
(vertaald) door Harrie Geelen
verluchtigd met 60 prenten van Harrie Geelen
concept omslag Harrie Geelen
foto Harrie Geelen Imme Dros
gebrocheerd met stofomslag,
17,5 cm x 24,5 cm staand
192 blz., € 29,50
ISBN 978-94-93368-29-3
eerste uitgave najaar 2025

Schrijver, beeldend kunstenaar, regisseur, tekenfilmer, componist-tekstdichter Harrie Geelen manifesteert zich recentelijk ook als vertaler. Van Ovidius vertaalde hij uit het Latijn diens Metamorphoses (2022) en Heroides (2024) die hem veel lof opleverden: “Geelen bewijst dat hij ook een meestervertaler is.”

Nu verrast hij met zijn versie van ‘Van den vos Reynaerde’ (rond 1260), het hoogtepunt uit de Middelnederlandse literatuur door. Van dit satirisch-grappige heldendicht en dierenverhaal zijn on de voorbije eeuwen talloze bewerkingen verschenen, op rijm al dan niet gekuist, of als proza of kindervertelling, ook door gerenommeerde hedendaagse schrijvers en vertalers als Ernst van Altena, Karel Eykman, Koos Meinderts en, nog zeer onlangs, Tom Lanoye.

In tegenstelling tot die hertalingen van de laatste eeuw koos Harrie Geelen in De zaak Reinard voor een zeer getrouwe vertaling in gepaard rijm, van versregel voor versregel, 3494 versregels in totaal, en baseerde zich daarvoor op de laatste bezorging van de oertekst door historisch letterkundige Frits van Oostrom.

Het epos begint met een Proloog van de oorspronkelijke auteur Willem die Madock herschiep waarvan hieronder de eerste strofen:

Willem die Madock herschiep
en daar nachten niet van sliep
vond het toen zo onaanvaardbaar
dat men over le Renard maar
amper iets in ’t Diets mocht lezen
(Arnout was geen hulp in deze )
dat híj de doopceel zelf ging lichten
en wat men over Vos berichtte
naar Diets, dus geen woord Frans, omwerkte.
Heregod. Wens Willem sterkte.

Een ding moet mij van het hart:
ik bid en smeek nog vóór ik start
kleinsteeds volk en kletsmajoren,
als zij iets onbehoorlijks horen,
als iets niet aan hen is besteed,
(geen iets zinnigs te zeggen weet),
dat zij dan niet zelf gaan schaven.

«Heel vlotte toon en sprankelende humor.» – André Oyen

Over ‘Held…’ van Ovidius vertaald door Harrie Geelen op Ansiel,13 maart 2025:

(…) Ovidius kwam op het idee vrouwen die een belangrijke rol hadden gespeeld in het leven van mythologische helden een brief aan hun held te laten schrijven. (…) Na Ovidus’ dood werden de succesvolle brieven gebundeld en die bundel kreeg de naam: ‘Heroides’ (Heldinnen). (…) ‘Heroides’ heet in de vertaling van Harrie Geelen ‘Held…’ (…) Geelen zorgt bij elke brief voor een zeer informatieve en knap geschreven inleiding zodat ook de vergeten helden herleven. Het is een fascinerende wereld, die Griekse oertijd, de tijd van de Trojaanse Oorlog, waar de helden en heldinnen sterfelijke wezens zijn, maar goden als vader, moeder of grootouder hebben. De brieven vonken van hoogoplopende verwijten over laksheid, ontrouw, naast eigen gevoelens van angst, trouw, spijt, verdriet en boosheid. Het boek opent met een essay van Geelen over het ontstaan van de literaire tekst. Eerst was er de melodie, toen kwam de zang en daarna – met behoud van metrum, ritme, cadans – de geschreven dichtregel. Wat opvalt aan de manier van vertalen van Harrie Geelen is de vrijheid die hij neemt. Niet bij uitzondering, maar op veel plaatsen kiest hij voor een heel vlotte toon en sprankelende humor. Zijn zinnen zijn duidelijk opgebouwd en zijn taal is heel bijzonder.

Lees hier de recensie
Meer over ‘Held…’
Meer over Harrie Geelen bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Zo’n wijze van vertalen, daar kan geen vertaalcomputer tegenop.» – Hein van der Hoeven

Over ‘Held…’ van Ovidius vertaald door Harrie Geelen op Elders,13 januari 2025:

(…) Harrie Geelen is cultuur in veelvoud. Naast vertaler is hij schrijver, beeldend kunstenaar (tekenaar), regisseur, maker van tekenfilms. (…)In 2022 verscheen zijn vertaling van Metamorfosen, het hoofdwerk van Ovidius. Heroides bestaat uit brieven in dichtvorm van vooral vrouwen aan hun vaak trouweloze echtgenoten. Briefschrijvers en geadresseerden zijn heldinnen en helden uit de Griekse mythologie. Deels zijn het bekende namen als Helena, Ariadne, Dido, Odysseus, Paris en Hercules. Gelukkig zorgt Geelen bij elke brief voor een inleiding, zodat ook de vergeten helden herleven. Het is een fascinerende wereld, die Griekse oertijd, de tijd van de Trojaanse Oorlog, waar de helden en heldinnen sterfelijke wezens zijn, maar goden als vader, moeder of grootouder hebben. Opvallend is dat de goden verre van ideale karakters bezitten. Ze zijn jaloers, ze bedriegen hun echtgenotes, ze nemen op gruwelijke wijzen wraak, stervelingen zetten ze tegen elkaar op. Daarentegen hebben de vrouwelijke briefschrijvers een hoogstaand karakter. Trouw, liefde, opoffering en geduld zijn eigenschappen die uit de brieven naar voren komen. (…) Wat opvalt aan de manier van vertalen van Harrie Geelen is de vrijheid die hij neemt. Niet bij uitzondering, maar op veel plaatsen kiest hij voor een heel vlotte toon. Zoals: Hoe keek je dan naar je kindjes, rotzak? / Hier sluit je vrede, of anders vecht je, punt uit! / Al dat goud dat zijn sterke armen opeens strak omsloot, die spierballen vol blingbling / Geheel in de stijl van een stoeipoes / Een kort krabbeltje, ook bij tegenwind, is zo ondertekend //. Zo’n wijze van vertalen, daar kan geen vertaalcomputer tegenop.

Lees hier de recensie
Meer over ‘Held…’
Meer over Harrie Geelen bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Zijn taalvermogen dwingt bewondering af, en er zitten veel mooie vondsten in zijn tekst.» – Vincent Hunink

Over ‘Held…’ van Ovidius vertaald door Harrie Geelen in De Volkskrant, 1 november 2024:

Wie houdt er niet van Ovidius? (…) Lezers en vertalers krijgen er maar geen genoeg van, lijkt het. In 2022 verschenen er zelfs twee ‘Metamorfosen’-vertalingen vrijwel tegelijk: (…) vooral de brutale vertaling van Geelen viel daarbij op, vanwege het vertel- en taalplezier op elke pagina. Nu, twee jaar later, levert Geelen onder de titel ‘Held…’ een versie van Ovidius’ ‘Heldinnenbrieven’ (Heroides). Dat zijn eenentwintig brieven in dichtvorm, zogenaamd geschreven door mythologische vrouwenfiguren aan hun roemruchte echtgenoten. Briseïs schrijft aan Achilles, Dido aan Aeneas, Medea aan Jason. Vrouwen die normaal gesproken niet aan het woord komen en meestal slachtoffer worden van de mythologische gebeurtenissen. Des te boeiender hoe Ovidius aan hun emoties een stem verleent. Natuurlijk speelt hij ook een literair spel ermee, dat doet hij altijd, maar zijn insteek op de oude verhalen is origineel en maakt nieuwsgierig. Tamelijk recent nog, in 2019, was een stevige bloemlezing uit de Heroides verschenen. Die was verzorgd door de gelauwerde Ovidius-vertaalster M. d’Hane-Scheltema. De Nederlandse lezer zat dus niet zonder. Geelen is misschien is in de ban geraakt van de oude dichter. En hij wil het duidelijk anders doen. (…) De rustige, jambische verzen van D’Hane-Scheltema maken plaats voor een barok aandoende vorm met steeds drie regels voor elke twee van het Latijnse origineel. De lezer krijgt een telling erbij, accenten op namen (in het geval van Penelope hier nogal verwarrend), en Odysseus heet op zijn Engels Ulysses. Nogal wat ingrepen dus. Vooral de keuze om telkens de vertaling van het tweede Latijnse vers (de dactylische pentameter) door te knippen in twee korte helften is gewaagd: zoiets heb ik nooit eerder gezien. Of het een geslaagde vorm is? De vertaling zelf is eigenzinnig, soms door de dwang van het metrum, lijkt het, maar op andere plaatsen door Geelens taalgevoel en humor. En het valt op dat de vertaler zich veel ruimte gunt, bondigheid is hier geen deugd. Geelens Ovidiusboek lijkt vooral een eigen, kunstzinnige schepping, waarin de vertaler alles naar zijn hand zet en zich verder van niemand iets aantrekt. Zijn taalvermogen dwingt bewondering af, en er zitten veel mooie vondsten in zijn tekst. Vooral de weergave van de pentameters, een technisch moeilijke zaak in het Nederlands, vind ik geregeld knap gedaan. (…)

Lees hier of hier de recensie
Meer over ‘Held…’
Meer over Harrie Geelen bij Uitgeverij In de Knipscheer

Fascinerende ‘one-manshow’ van Harrie Geelen bij presentatie ‘Held…’

Op 22 oktober jl. werd in een vol theaterzaaltje van de bibliotheek in Hilversum de vertaling gepresenteerd van Harrie Geelen (85) van Ovidius’ Heroides. Op begeesterende wijze las Harrie Geelen fragmenten uit de 18 brieven van vrouwen aan hun man. Hij gaf het boek de titel ‘Held…’. Chronologisch gaat dit boek vooraf aan de beroemde ‘Metamorphoses’ van Ovidius die in de bejubelde vertaling van Harrie Geelen op de dag af twee jaar eerder verscheen. Hoe klassiek de vormgeving ook oogt (drieregelige strofen), de taal en woordkeuzen zijn volstrekt eigentijds. Zozeer zelfs dat je als toeschouwer moest opletten waar de verhalende toelichtingen van Geelen (haast naadloos) overgingen in de geciteerde fragmenten uit de brieven. Het werd een fascinerende ‘one-manshow’ van een vol uur met op de achtergrond prachtige klanken en improvisaties van de gerenommeerde jazzmusici trompettist Wouter van Bemmel en gitarist Gerrit de Boer. Een staande ovatie was hun deel. Na afloop nam Harrie Geelen uitgebreid de tijd de aangeschafte exemplaren te signeren.

Meer foto’s van de presentatie
Meer over ‘Held…’

Harrie Geelen presenteert ‘Held…’ van Ovidius

Op dinsdagmiddag 22 oktober 2024 vindt in Bibliotheek Hilversum de presentatie plaats van Held…, de Nederlandse vertaling van Harrie Geelen van Ovidius’ Heroides.

Harrie Geelen blijft verbazen. Hij is de man van de televisieseries Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen mijnheer?, en Oebele, bekroond met een Edison Music Award. Ook verdiende hij een Gouden Kalf en won hij met zijn boeken Zilveren Griffels, Zilveren en Gouden Penselen. In 2022 maakt hij naam met zijn vertaling uit het Latijn van Ovidius’ Metamorphoses en op 22 oktober 2024 wordt Held…, zijn vertaling van Ovidius’ Heroides, ten doop gehouden. Locatie: Theaterzaal in Bibliotheek Hilversum, ’s-Gravelandseweg 55, 1217 EH Hilversum. Inloop vanaf 14.00 uur. Aanvang 14.30 uur. Einde ca. 15.30 uur. Na afloop gelegenheid het boek aan te schaffen en te laten signeren door Harrie Geelen. Belangstellenden kunnen desgewenst pinnen. Harrie Geelen vertelt over Heroides en leest voor uit zijn vertaling. Zij die de presentatie in 2022 meemaakten van Metamorphoses weten dat dat een belevenis is. Zie ook zijn bezoek toen aan de Taalstaat. Toegang is gratis, maar meld s.v.p. uw komst vooraf aan op indeknipscheer@planet.nl !.

Meer over ‘Held…’
Meer over Harrie Geelen bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Deze uitgave bewijst dat Geelen ook een meestervertaler is.»

Over ‘Harrie Geelen – Ovidius: Heroides / Held…’ voor NBD Biblion, 14 augustus 2024:

Harrie Geelen, de man achter ‘Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, meneer?’, maakte een prachtige vertaling van de ‘Heroides’ van Ovidius -meestal vertaald als ‘Heldinnenbrieven’. Deze tweetalige uitgave (Latijn/Nederlands) bewijst dat Geelen ook een meestervertaler is. Dat had hij overigens in 2022 al bewezen met zijn vertaling van de ‘Metamorfoses’* van Ovidius. Geelen noemt zijn vertaling ‘Held …’ en geeft daar de volgende uitleg aan: “Held … is een aanhef, een woord. Het betekent voor iedere vrouw iets anders. Het is niet langer episch.” Ovidius laat in dit boek achttien vrouwen aan het woord, die elk een brief aan een man richten, zoals Penelope aan Ulysses, Dido aan Aeneas, Ariadne aan Theseus en Hélena aan Paris. Geelen zet de distichons (tweeregelige strofen) van Ovidius om in drieregelige strofen. Dat werkt metrisch en qua vorm goed en maakt de tekst daarmee minder ingedwongen en beter begrijpelijk voor lezers van nu. Met een heerlijke inleiding (“En taal is ook als water”) en een korte toelichting aan het begin van elke brief maakt Geelen de tekst zo toegankelijk als mogelijk is.

Meer over Heroides
Meer over Harrie Geelen bij Uitgeverij In de Knipscheer

Harrie Geelen – Ovidius: Heroides / Held… . Brieven

Harrie Geelen
Ovidius: Heroides / Held…
Brieven, vooral van vrouwen
tweetalig Latijns-Nederlands
omslagillustratie Harrie Geelen
vormgeving Els Kort
gebrocheerd met stofomslag en leeslint
groot formaat , 17,5 cm x 24,5 cm staand
600 blz., € 39,50
ISBN 978-94-93368-00-2 NUR 308
juni 2024

Ovidius kwam op het lumineuze idee om vrouwen die een belangrijke rol hadden gespeeld in het leven van mythologische helden een brief aan hun held te laten schrijven. Niet elke brief is gelezen door de man en niet elke vrouw kon hem zelfs maar laten bezorgen. Achttien vrouwen schreven die brief aan hun kerel. En om sterk uiteenlopende redenen. Na Ovidus’ dood werden de succesvolle brieven gebundeld en die bundel kreeg de naam: Heroides (Heldinnen). Maar de vrouwen zagen zichzelf niet als heldinnen. En sommigen vonden het niet nodig dat hun held er een was. Heroides heet in de vertaling Held… Dat woord had voor elke vrouw een andere lading.

Harrie Geelen (Heerlen, 1939) is behalve schrijver en beeldend kunstenaar ook regisseur, tekenfilmer en componist-tekstdichter. De lijst van prijzen voor zijn omvangrijke werk is indrukwekkend. Voor Frank Groothof voorzag hij jarenlang operarepertoire van Nederlandse tekst. Van zijn hand verschenen de roman Het nijlpaard Ellende, de verhalenbundel Ooms en tantes, tantes en ooms en de trilogie, gebundeld in twee delen, De weg naar Voorgoed en Voorgoed weg, gebaseerd op zijn tv-serie Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, meneer? Hij maakte eigen prentenboeken maar daarnaast ook de illustraties voor heel veel boeken van zijn vrouw Imme Dros. In 2022 verscheen zijn vertaling van Ovidius’ Metamorphoses.

‘Geelen heeft zich de dactylische hexameter – het epische metrum waarin Ovidius zijn werk schreef – zodanig eigen gemaakt dat deze geenszins geforceerd, maar juist natuurlijk aanvoelt. Het metrum kan een belemmering zijn, hier siert het de taal juist.’ – Maxine van Veelen, Poëziekrant

‘Hier is een heuse dichter aan het werk.’ – Evi Aarens, Neerlandistiek

‘Ik kon er deze week niet meer van loskomen, dit boek lezen is een feest.’ – Frits Spits, de Taalstaat

Meer over Ovidius
Meer over ‘Metamorphoses’
Meer over Harrie Geelen bij Uitgeverij In de Knipscheer