Settela Steinbach, het meisje dat op transport ging.

StellaSteinbachIn de online-editie van De Limburger van 4 mei 2023 verhaalt Niek Bremen over de deportatie van Anna Maria ‘Settela’ Steinbach. Settela was een Joods meisje uit het Limburgse Buchten dat in mei 1944 in Westerbork op transport werd gezet naar Auschwitz, waar zij op 31 juli van dat jaar werd vergast. Het beeld van het 9-jarige meisje dat haar hoofd uit een veewagon steekt, is een van de meest indringende beelden van de Holocaust. De foto werd gemaakt door Rudolf Breslauer.
Lees hier zijn kortverhaal
Meer over Niek Bremen bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Prachtige bundel die zowel herinneringen uit het verleden van Polen als dat van de schrijver zelf verzamelt.» – André Oyen

VoorplatPoolseliefde75Over ‘Een Poolse saga een Poolse liefde’ van Barney Agerbeek op Ansiel, 18 juli 2021:
(…) In deel 1 van de bundel ‘Een Poolse Saga’ staat de geschiedenis van Polen centraal – altijd een staat in verdrukking geweest. Maar wel een staat met trotse mensen: “liever strijdbaar sterven dan zonder trots te leven…” schrijft de dichter. We lezen over de fronten, de schuivende grenzen, het ijzeren gordijn, Duitsers, Russen, moordenaars en verkrachters en natuurlijk ook over de lichtpunten: over de aanbeden Zwarte Madonna (“Ze is er voor zwart en wit voor alle kleuren van de regenboog” schrijft de dichter) en over Solidarinosc. Maar dan toch altijd ook weer lezen we over een staat van verdrukking, van beklemming, over een bang zijn, over een bang bestaan. Dichter Agerbeek mengt in deel 1 de Poolse geschiedenis met dichterlijke observaties én met wijze levenslessen. Hij citeert de filosoof Theodor Adorno, die zegt dat het barbaars is om een gedicht over de Holocaust te schrijven en hoewel Agerbeek zijn mening niet deelt is hij er toch ook nooit in geslaagd een gedicht over de Holocaust te schrijven. Na bezoeken aan Auschwitz en Madjanek heef hij een verslag geschreven over zijn bezoeken en over zijn gesprek met een overlever. Agerbeek schrijft heel doorleefd over emoties die politieke gebeurtenissen in Polen oproepen. Afdeling 2 ‘Een Poolse Liefde’ reserveert hij voor persoonlijke herinneringen. ‘Een Poolse Saga Een Poolse liefde’ is een prachtige bundel die zowel herinneringen uit het verleden van Polen als dat van de schrijver zelf verzamelt.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Een Poolse Saga / Een Poolse Liefde’
Meer over Barney Agerbeek bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Karakteristieke, humane stem in de Nederlandse Letteren.» – Ezra de Haan

ldmChawwa3In memoriam ‘Het ontbreken hoor je niet’ aan Chawwa Wijnberg in Poëziekrant, jrg. 33, nr. 2, blz. 52-53, april 2020:
Hoe beschrijf je gemis, het ontbreken van, of de levenslange pijn die je met je meedraagt? Chawwa Wijnberg, die op 21 december 2019 overleed, was daar een meester in. De acht bundels poëzie die ze nalaat zijn wonderen van schijnbare eenvoud. De helderheid van haar gedichten roept dat gevoel op, terwijl iedere regel met zoveel moeite geschreven is. (…) Juist die combinatie van verdriet, woede en humor maakt haar oeuvre zo bijzonder. (…) Misschien moeten we haar vooral als de spitsvondige dichter memoreren die met de dood de draak stak in de briefgedichten aan juffrouw D. waarin de ‘laatste zuchtoogster’ de waarheid zei. Met het wegvallen van Chawwa Wijnberg is een heel karakteristieke, humane stem in de Nederlandse Letteren verloren gegaan.
Meer over Chawwa Wijnberg bij Uitgeverij In de Knipscheer

Theo Monkhorst – De zegen van weemoed. Dubbelroman

VoorplatWeemoed-75Theo Monkhorst
De zegen van weemoed

dubbelroman
gebrocheerd in omslag met flappen,
550 blz., € 24,50
ISBN 978-90-6265-989-0
eerste druk oktober 2018

Wat begint als een luchtig literair experiment loopt uit op het relaas van het leven van journalist Pieter Fransman. Een bizarre familiekroniek van bijna een eeuw waarin families uit Oost en West met elkaar versmelten. Daarin constateert hij dat de taal een onbetrouwbare kameraad is, die hij niettemin nodig heeft om te overleven. Als hij op vijfenveertigjarige leeftijd besluit een fictieve autobiografie te schrijven alsof hij vijfenzeventig is, weet hij niet dat hij daar meer dan dertig jaar voor nodig zal hebben. Het wordt een dramatische zoektocht naar zijn herkomst en toekomst, met daarin jeugdige overmoed, kroningsrellen in Amsterdam, twee wereldoorlogen, het trauma van zijn vermeende Duitse afkomst, een tragische liefde, vaderschap, de vriendschap met een oude Joodse filosoof en een mysterieuze dood. Hij beschrijft een rouwproces in een poging zijn verloren liefde met woorden tot leven te wekken en eindigt uiteindelijk in de ontdekking van de zegen van weemoed.

De zegen van weemoed is een dubbelroman. De laatste regel van het hoofdpersonage Pieter Fransman in het eerste boek luidt: Laat ik een detective schrijven. Het is de aankondiging van het tweede boek, waarin de auteur samen met Lena, de ex-echtgenote van zijn vriend de Joodse filosoof, op zoek gaat naar de oorzaak van diens dood. Is het zelfmoord of moord? Tijdens die zoektocht blijkt dat de filosoof probeerde een geweten voor kunstmatige intelligentie te ontwerpen. Hij legde daarbij een relatie tussen zijn ervaring als slachtoffer van de Holocaust en een mogelijke nieuwe wereldoorlog door de beschikbaarheid van superintelligente wapens. Bovenal is het tweede boek het relaas van twee vitale oudere mensen, hun geschiedenissen van bijna een eeuw, en de ontroerende verliefdheid die tussen hen opbloeit.

Volgens de Van Dale uit 1999 is ‘melancholisch’ synoniem voor ‘weemoedig’. Maar volgens diezelfde Van Dale is dat maar gedeeltelijk juist. ‘Melancholisch’, of ‘melancholiek’, wordt behalve als ‘zwaarmoedig’ ook als ‘droefgeestig’ gedefinieerd, terwijl ‘weemoed’ wordt beschreven als ‘een zacht-treurige stemming van het gemoed’. Met andere woorden, aan weemoed ontbreekt zwaarmoedigheid. En als Gerrit Komrij melancholie omschrijft als ‘dat besef van tijdelijkheid en ijle droom dat het leven juist zo draaglijk maakt’, spreekt hij in feite van de lichte vorm van melancholie, van weemoed. Het aardige is dat de romanticus Komrij er een positieve draai aan geeft, het maakt het leven draaglijk. Dat is wat ik bedoel met de zegen van weemoed. Zelf heb ik het eens gedefinieerd als ‘de berusting dat schoonheid en destructie hetzelfde zijn’. – Pieter Fransman in ‘De zegen van weemoed’

Theo Monkhorst publiceerde onder meer vijf romans, waaronder ‘De blijmoedige leugenaar’ in 2016. De dubbelroman ‘De zegen van weemoed’ is een onderdeel van een trilogie waarvan het derde deel later verschijnt.

«Het gaat Theo Monkhorst in De blijmoedige leugenaar om bijvoorbeeld de bijzondere liefdesrelatie in de roman tussen de liegende wethouder, zijn sterke vrouw en zijn nieuwe vriendin. En om de filosofische kwestie van wat taal allemaal vermag. Van wat woorden kunnen bewerkstelligen.» – Lex de Jonge in AD

«De blijmoedige leugenaar is niet een brievenroman in de klassieke zin, alle brieven zijn gericht aan de nog onmondige volgende generatie, en de briefschrijvers zijn zich van elkaars activiteit evenmin bewust. Het gaat steeds om een relaas door personen die de afloop al kennen en wier intenties minder op levendige beschrijving dan op psychologische analyse en zelfrechtvaardiging zijn gericht. Hun stemmen klinken authentiek.» – Lex Bijlsma op Tzum

Meer over Theo Monkhorst bij Uitgeverij In de Knipscheer
Meer over ‘De blijmoedige leugenaar’

Jacques Thönissen op de radio over zijn verzetsroman

MADONNA2Over ‘Sarah de Zwarte Madonna’ van Jacques Thönissen op AmsterdamFM Radio, 14 september 2015:
Jacques Thönissen is een van de gasten in het boekenuur vanaf 16.00 uur in het programma ‘Kunst en Cultuur’ dat rechtstreeks wordt uitgezonden vanuit de OBA in Amsterdam. De schrijver is deze week over uit Aruba vanwege de presentatie van zijn nieuwe (Nederlandse) roman, spelend in de Tweede Wereldoorlog in Limburg. Met deze roman eert Jacques Thönissen postuum zijn vader voor het verzetswerk dat hij onder zeer moeilijke omstandigheden en met risico voor eigen leven verricht heeft en waarvoor hem het Verzetsherdenkingskruis werd toegekend. Een van de hoofdpersonen in de roman is het zigeunermeisje Vladja. Zij staat symbool voor de meer dan een miljoen zigeuners, die tijdens de oorlog in vernietigingskampen of bij razzia’s zijn omgebracht. Daarom is deze roman is mede opgedragen aan het zigeunervolk dat verdient in de Europese samenleving opgenomen en geaccepteerd te worden.
Luister hier naar de uitzending
Meer over ‘Sarah de Zwarte Madonna’
Meer over Jacques Thönissen bij Uitgeverij In de Knipscheer

Jacques Thönissen – Sarah de Zwarte Madonna. Roman

MADONNA2Jacques Thönissen
Sarah de Zwarte Madonna
Aruba / Nederland
Paperback, 336 blz., € 19,50
ISBN 978-90-6265-889-3
Presentatie 13 september 2015

De roman Sarah de Zwarte Madonna speelt zich grotendeels af in een denkbeeldig dorp in Midden-Limburg, tijdens de Tweede Wereldoorlog. De personages zijn fictief met uitzondering van ‘Meneer T’, de codenaam van de vader van de auteur Jacques Thönissen. Gedurende de bezetting wist hij, als hoofd arbeidsbemiddeling van het Arbeidsbureau in Roermond, voor honderden landgenoten tewerkstelling in Duitsland te voorkomen. Ook slaagde hij erin enkele zigeunerfamilies uit de handen van de beruchte Grüne Polizei te houden. Voor zijn verdiensten in het verzet is hem het Verzetsherdenkingskruis toegekend.

Een van de hoofdpersonen in de roman is het zigeunermeisje Vladja. Zij staat symbool voor de meer dan een miljoen zigeuners die tijdens de oorlog in vernietigingskampen of bij razzia’s zijn omgebracht. Opmerkelijk is dat in het gruwelverhaal van de holocaust de genocide op de zigeuners nauwelijks belicht wordt. Jacques Thönissen in zijn Voorwoord bij deze roman: ‘Na de oorlog werd de staat Israël gesticht, waarmee het Joodse volk het Beloofde Land verkreeg. Voor het sterk uitgedunde aantal zigeuners dat de genocide overleefd heeft, is de situatie er na de oorlog alleen maar slechter op geworden. In alle landen van Europa worden de zigeuners tot op de dag van vandaag vervolgd, verstoten, gediscrimineerd en gemarginaliseerd. Dit boek draag ik daarom mede op aan dit miskende volk. Het verdient in de Europese samenleving opgenomen en geaccepteerd te worden.‘ Met deze roman eert Jacques Thönissen postuum zijn vader voor het verzetswerk dat hij onder zeer moeilijke omstandigheden en met risico voor eigen leven verricht heeft.

Als 22-jarige onderwijzer emigreert Jacques Thönissen (Herten, Limburg, 1939) in 1962 naar Aruba. Na zijn carrière in het onderwijs als o.a. leraar Spaans aan en directeur van het Augustinus College in San Nicolas, wijdt hij zich aan het schrijven. Vanaf 1998 verschijnen van deze Arubaans-Nederlandse schrijver drie Nederlandstalige Caraïbische romans: Tranen om de ara, Eilandzigeuner en De roep van de troepiaal. Vanaf 2000 schrijft hij kinder- en jeugdboeken, ook in het Papiaments. In 2010 komt zijn ‘Europese’ roman Devah uit, zijn eerste boek bij Uitgeverij In de Knipscheer, een magisch-realistisch verhaal over de mysterieze zigeunerin Devah, in 2013 gevolgd door zijn Arubaanse verhalenbundel Onder de watapana.
Meer over ‘Sarah de Zwarte Madonna’
Meer over Jacques Thönissen bij Uitgeverij In de Knipscheer

Chawwa Wijnberg – Matses en monsters. Gedichten

CHAWWA WIJNBERG
Matses & monsters

Nederland / Poëzie
Paperback, 76 blz., 13,50
ISBN 90-6265-491-6
Eerste druk 2001

‘Ik probeer een ademhaling te schrijven, lucht tegen het stikken.’ – Chawwa Wijnberg in een interview in de PZC 2001.

Welke woorden kunnen beschrijven wat overlevenden van de holocaust nog dagelijks ervaren. Chawwa Wijnberg vond ze en schreef een bundel aangrijpende poëzie. In deze gedichten draait alles om dit ene thema. het is het onaanvaardbare, het onbespreekbare dat iedere keer weer om woorden vraagt. Telkens wanneer een lege plek of een brief datgene oprakelt wat nooit had mogen gebeuren, maar ook nooit vergeten mag worden.
Chawwa Wijnberg (1942) is beeldend kunstenaar en dichter. Ze was een onderduikkind. Haar vader zat in het verzet en werd in de oorlog gefusilleerd. Zij debuteerde in 1989 met Aan mij is niets te zien.

De pers over Matses en monsters
‘Zang en dans dus, tot op de laatste bladzijde. De poëzie van Chawwa Wijnberg is onontkoombaar uitnodigend. Wie haar leest gaat met haar mee op reis.’ – Paul Gellings

‘Deze bundel is meer; meer doorleefd, met meer verfijning en tederheid, maar ook harder.’ – Margriet Hogewind

Zoals de titel Matses & Monsters reeds doet vermoeden, wordt de lezer in de derde bundel van Chawwa Wijnberg geconfronteerd met de pijn en het lijden van de joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is het onaanvaardbare, het onuitspreekbare dat iedere keer weer om woorden vraagt, telkens wanneer een lege plek of een brief datgene oprakelt wat nooit had mogen gebeuren, maar ook nooit vergeten mag worden. Als enig kind van joodse ouders overleefde zij alleen met haar moeder, een oom en een tante de oorlog. In korte, heldere verzen tracht de auteur de pijn van dit verleden van zich af te schrijven. De gedichten willen een antwoord bieden op de vraag naar het waarom van dit lijden.

“(…) want als we het vergeten, begint het weer opnieuw (…)”, zingt Stef Bos in ‘Hier vertrok de trein’. Nadeel is dat wie in herhaling valt, de boodschap aan zijn neus ziet voorbijgaan. Deze bundel beschrijft bij momenten heel mooi de vreselijke oorlogsjaren, maar na een aantal bladzijden treedt verzadiging op.

“Morgen staat de krant vol honger / uitgebrand en weggefikt / morgen is de oorlog van soldaten / heer en meesters en hun jongens / morgen is de dag van generaals / morgen zal je sterven van de honger / slaap maar zacht / slaap is je galgenmaal”
(fragment uit ‘Morgen’).

Chawwa Wijnberg debuteerde in 1989 met de bundel ‘Aan mij is niets te zien’. – Yves Joris in Meander 196