«2023 was een schitterend jaar voor de ‘Indische’ letterkunde.» – Remco Raben

Over ‘Razende stiltes’ van Artien Utrecht op Belanda sudah dekat! 29 december 2023:

2023 was een schitterend jaar voor de ‘Indische’ letterkunde. Deze vijf boeken [‘Het mysterie van Mrs Indonesia’, ‘Razende stiltes’, ‘Totok Terror Corps’, ‘Handleiding voor ontheemden’, ‘Indolente’] zijn elk op hun manier prachtig. Heel verschillend van aard, van toon, van vorm, van positie, maar elk van grote literaire kwaliteit. En vreselijk actueel. (…)  Artien Utrecht schreef in de loop van jaren een reeks mooie essays en bundelde ze in ‘Razende stiltes’– eigenlijk vorig jaar al gepubliceerd, maar ik smokkel haar er nog in. Ze schrijft beeldend en met precisie. Haar betoog is helder, humaan en intelligent, ze is onafhankelijk en kritisch op de grote narratieven. Ze is wars van nostalgie en fileert de racistische mentaliteit in Nederland, ook in ‘Indische’ kringen, en in Indonesië. Maar ze gaat veel verder en onderzoekt over allerlei grenzen heen vormen van hokjesdenken, stiltes, minimalisme en liminalisme, en, terug naar haar geboorteland, de verwoestende effecten van de moorden en arrestaties van 1965. Een stem om goed naar te luisteren: “Pendelend tussen twee werelddelen, tussen het land van de ex-kolonisator en dat van de ex-gekoloniseerden, zoek ik naar ervaringen van anderen. Anderen die zich bevinden in het ene of het andere werelddeel maar vooral daarginds, in Indonesië. Hoe lichten we het dikke tapijt op waaronder het koloniale denken voortwoekert, hoe maken we de diepe sporen van het koloniale racisme die in de vloer gekerfd liggen zichtbaar?” (p.85) (…) De ‘Indische’ literatuur leeft, zoemt, klopt, wringt en bespringt. Ze durft óm maar ook vooruit te kijken, te confronteren, vragen te stellen. Aan de schrijver zelf, aan de gemeenschap, aan het verleden, de voorouders, aan Nederland. Ze laat zich niet tot een etnisch label reduceren. Ze is vernieuwend, avontuurlijk, grenzeloos, meerstemmig, gekleurd en koloniaalkritisch, en vooral een feest van taal, kortom alles wat we in deze tijd nodig hebben.
Remco Raben is professor Koloniale en Postkoloniale Literatuur en Cultuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.

Lees hier het artikel
Meer over ‘Razende stiltes’
Meer over Artien Utrecht bij Uitgeverij In de Knipscheer

Johnny Laporte – Zwijgen zweeg gezwegen. Roman

Johnny Laporte
Zwijgen zweeg gezwegen
Een Indische roman
Indonesië, Nederland
omslagtekening Cary Venselaar
gebrocheerd in omslag met flappen, 496 blz.,
€ 24,50
eerste druk november 2023
ISBN 978 94 93214 46 0

Zwijgen zweeg gezwegen is een verhaal in drie episodes, dat begint als een realistische familiegeschiedenis, over generaties Indisch-zijn, de ‘repatriëring’ en gaat over Indische Nederlanders die met trauma het voormalige Nederlands-Indië ontvlucht zijn en aan de poort staan van een nieuw ongewis leven. Liefdesgeschiedenissen, verboden liefde, jaloezie, vreemdgaan, een buitenechtelijk kind, weemoed, verdriet en vriendschap komen langs. Gaandeweg doet suspense zijn intrede en ontwikkelt de roman zich tot een ‘krimi’, een welhaast episch misdaadverhaal, met tal van thrillerelementen. De diverse verhaallijnen kronkelen als slangen door elkaar en de spanning neemt alleen maar toe bij de passages waar goena-goena en de stille kracht hun rol in het verhaal opeisen. Muziek en de Indische keuken komen, hoe kan het ook anders, veelvuldig aan bod in deze met humor geschreven deels autobiografische roman.

Zwijgen zweeg gezwegen is misdaadroman én heldenverhaal in één. Voor deze debuutroman putte Johnny Laporte royaal uit zijn eigen familiegeschiedenis en zijn waargebeurde belevenissen.

Johnny Laporte werd in 1952 In Medan in Indonesië geboren als John Rijken. Zijn familie emigreerde in 1958 naar Nederland en vestigde zich in Haarlem-Noord. De broers Guus en Johnny kwamen al jong als gitaristen in de muziek terecht: Guus Laporte eerst bij John The Revelator, en Johnny Laporte (samen met Guus) in Oscar Benton Blues Band en in Barrelhouse, de met 2 Edisons bekroonde bluesband die in 2012 is opgenomen in de Dutch Blues Hall of Fame. Gelijktijdig met de roman Zwijgen zweeg gezwegen verschijnt van Johnny Laporte zijn soloalbum That’s Me  op het label Sounds Haarlem Likes Vinyl (Catalogusnummer SHLV066). Voor sommige nummers op het album is de tekst ontleend aan de roman. Meer over That’s Me op www.jlpbluesmusic.com
Meer over Johnny Laporte op deze site

«Absoluut interessant reisverslag en herinneringen aan een vriendschap.» – Marjo van Turnhout

Over ‘De Madurese vriend’ van Kees Ruys op Leestafel, 11 oktober 2023:

‘De Madurese vriend’ (…) is een reisverslag, een geschiedenis en een persoonlijke brief. In het boek wordt een vriend aangesproken. Die vriend is Djaman, een schelpenverkoper, met wie de schrijver al veertig jaar een vriendschap onderhoudt. (…) Toen Kees Ruys in 1979 reizend door Indonesië terecht kwam in Pasir Putih voelde hij zich daar meteen thuis. Het werd de plek waar hij iedere twee jaar naar toe zou reizen, en waar hij Indonesië goed leerde kennen, met name het Indonesië van dat dorp en omstreken, aan de kust van Oost-Java, tegenover het eiland Madura en op de route naar Bali. (…) Toen hij nog in Nederland was kreeg hij mailtjes van de kleindochter van zijn vriend, met het bericht dat Djaman ziek was. Maar wat er precies aan de hand was, daar kreeg hij geen duidelijkheid over. Terwijl hij reist denkt hij terug aan alle eerdere reizen, aan de ontmoetingen met de bewoners van het land, met vooral herinneringen aan de vriendschap met Djaman. Door zijn verhalen krijgt de lezer een idee van hoe de Madurese cultuur in elkaar zit. Over de verschillen met de onze, verschillen waardoor vaak bijzondere situaties ontstaan. Verhalen over de oosterse magie, die een grote rol speelt in het dagelijkse leven daar; over de cultuur waar de westerling erg aan moet wennen, vooral hoe de oosterling zich voordoet als degene die hij denkt te moeten zijn in de ogen van de ander: ‘voor het gemak en het fatsoen’. (…) Absoluut interessant.

Lees hier de recensie
Meer over ‘De Madurese vriend’
Meer over Kees Ruys bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Teder, schitterend, humoristisch. Ontroerend ook heel vaak. Kees Ruys schrijft ‘De Stille Kracht’ nabij. Wat een briljante schrijver.» – Marianne Janssen

Over ‘De Madurese vriend’ van Kees Ruys op LeesKost, 2 september 2023:
Twee vrienden: één uit Nederland en één uit Indonesië. Ze komen uit twee verschillende vaderlanden. Ooit was de geschiedenis van hun landen samengesmolten, voor de ouders en grootouders van de vrienden betekende dat kolonialisme, onderworpenheid, een strijd om vrijheid, oorlog, wreedheid en uiteindelijk de vrijheid waarom verbeten werd gevochten. (…) Niet dat ze elkaar vaak zagen, zo eens in de paar jaar trok Ruys naar Indonesië, kwam aan in Surabaya en reisde van daaruit, vijf uur lang, over de Grote Postweg naar de  gewoonste aller badplaatsen Pasit Putih, zonder zijn vriend Djaman, die daar woonde, daarvan vooraf op te hoogte te stellen. (…)  Maar dit keer, wist Ruys, vervuld van diep verdriet en melancholie, zou Djaman hem niet opwachten. Hij was dood. (…) Terwijl Kees Ruys zijn reis maakt naar het huis waar ooit Djaman woonde komen de gebeurtenissen, de dagen die zij gezamenlijk hebben doorgebracht één voor één weer bij hem boven. Als een rituele dans, een afscheidsceremonie voor de oude vriend. (…) De tocht naar Pasit Puteh is geschreven als een liefdevolle brief, een afscheid met pijn en met vreugde in het hart. De schelpenversierder en -verkoper Djaman was voor Ruys een verpersoonlijking van de cultuur van het land waaraan hij zijn hart verpand heeft. In de terugblikken wandel je mee met de vrienden, door de jaren heen. Dit boek lezen is muziek horen én het kabaal van de het verkeer, voedsel proeven, de brandende zon voelen, rusten, samen zwijgen en soms, bijna onmerkbaar, even de wereld aftasten waarin de ander, de vriend, zich bevindt. Voorheen, als hij aankwam, werd er gezwaaid en geroepen: ‘De lange mister is er weer!’ Nu hing er alleen Djamans schim. De vriend was voorgoed verdwenen. De vriendschap van zoveel jaren wordt vereeuwigd in een boek. Ruys schrijft teder, schitterend, humoristisch. Ontroerend ook heel vaak. Hij schrijft De Stille Kracht nabij. Wat een briljante schrijver. Ik heb nog heel veel in te halen, want ik wil veel van hem lezen.
Lees hier de recensie
Meer over ‘De Madurese vriend’
Meer over Kees Ruys bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Een boek dat recht doet aan de titel.» – Richard Akihary

VoorplatMadureseVriend-75Over ‘De Madurese vriend’ van Kees Ruys, 5 augustus 2023:
De Nederlandse schrijver Kees Ruys beschrijft zijn vriendschap met Djaman, een Madurese schelpensouvenirverkoper. Hij doet dit op een liefdevolle manier. Door de vele details geeft hij ons een inkijkje in het leven van zijn Madurese vriend. Ruys observeert en beschrijft het leven van zijn vriend met respect, een leven waar hij op gepaste afstand aan deelneemt. Hij is niet opdringerig en legt zijn mening niet op. “Over dit soort zaken hebben wij het nooit gehad”. Als Nederlander stelt hij zichzelf een actuele vraag: “Waarom maakt me dit zo ongemakkelijk? Wat er gebeurd is, is afschuwelijk, maar het vond plaats voor ik op aarde kwam. Ik sta er net zo ver vanaf als hij. Het kleeft me aan, dat wel, als erfgenaam van de geschiedenis van mijn geboorteland. Geeft me dat ook de plicht me plaatsvervangend te verontschuldigen?” Kees Ruys is een geboren verteller. In de bus naar Kalimantan valt hij in slaap, hij droomt over het Haagse Bos, en zit met zijn vriend Rolf in een opblaasboot. Zij zijn aan het vissen bij Het Sluisje, even waan je je in Nederland, totdat de chauffeur hard remt. “Als één man vallen de staande passagiers naar voren…”, ongemerkt zitten we weer in de bus naar Kalimantan. Als lezer schakel je op een natuurlijke manier van de Oosterse wereld naar de Westerse wereld en andersom. De taal van Ruys is voortreffelijk en het boek leest prettig. Bepaalde passages worden op een humoristische wijze uitgebeeld: “De knieval voor zijn eerste vrouw was hem door Allah ingegeven, en dus zou hij alles slikken, van haar tomeloze woedebuien tot het zwijgen van zijn zoon en zijn verbanning naar een matje in de bijkeuken”. ‘De Madurese vriend’, een boek dat recht doet aan de titel.
Richard Akihary (1955) is dichter en muzikant. Hij gaf 30 jaar les in het speciaal onderwijs. Daarna doceerde hij Nederlands en Engels. Hij is meer dan 50 jaar organist bij de Geredja Indjili Maluku (Moluks Evangelische Kerk). Hij schreef de partituren voor BNG, het Moluks Kerkelijk Liedboek. Ook schreef hij teksten en muziek voor theater, pop- en jazzbands.
Meer over ‘De Madurese vriend’
Meer over Kees Ruys bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Verfijnde melancholie, aangename weemoedigheid.» – Arjen van Meijgaard

VoorplatMadureseVriend-75Over ‘De Madurese vriend’ van Kees Ruys op Tzum, 21 juli 2023:
(…) Al veertig jaar reist de auteur vrijwel elke twee jaar naar Indonesië. De eerste keer dat hij er kwam, als onderdeel van een lange en unieke wereldreis in de jaren ‘70, voelde hij zich direct thuis. Pasir Putih, aan de kust van Oost-Java, tegenover het eiland Madura en op de route naar Bali, werd een baken op zijn tochten, een toevluchtsoord en uitvalsbasis in één. Geen bijster interessante plek, maar het ging hem om de mensen. (…) Met Djaman, een man van Ruys’ leeftijd, bouwt hij in de loop van de tijd een onuitgesproken maar steeds hechtere band op. (…) Ruys en Djaman delen vooral herinneringen aan vorige ontmoetingen, ze zijn naar elkaar toegegroeid, kunnen zwijgend naast elkaar zitten zonder dat het ongemakkelijk wordt. Ze staan midden in het leven, maken juist geen grootse plannen en observeren hun omgeving zonder te oordelen. (…) Het blijkt uiteindelijk lastig te kunnen aangeven wat hun vriendschap precies inhoudt, misschien is het juist wel waardevoller als dat niet kan. Het is een gevoel, of zou het iets met de stille kracht te maken hebben die in Indonesië onderdeel is van het dagelijks leven? ‘De Madurese vriend’ blijft je constant verleiden verder te lezen. De lezer reist mee, wacht samen met Ruys op de bus die door het landschap toert, zonder dat er grote dingen gebeuren. De kracht zit hem in de herinneringen aan zijn andere reizen en ontmoetingen met passanten en bekenden die de schrijver verweeft in deze laatste reis naar Pasir Putih. (…) Hij stelt de aankomst deze keer bewust uit, Djaman zal namelijk niet meer op hem staan te wachten, omdat hij er niet meer is. Maar juist doordat Djaman door het verhaal heen met ‘je’ en ‘jij’ aangesproken wordt, is hij steeds aanwezig. Een verfijnde melancholie klinkt overal in door, een aangename weemoedigheid om wat voorbij is, maar daardoor des te meer gekoesterd wordt.
Lees hier de recensie ‘Meeslepend verslag van een vriendschap’
Meer over ‘De Madurese vriend’
Meer over Kees Ruys bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Het universum gezien vanuit Pasir Putih.» – Will Derks

VoorplatMadureseVriend-75Over ‘De Madurese vriend’ van Kees Ruys op Indies Tijdschrift, 10 juli 2023:
(…) In Pasir Putih, noteert Kees Ruys in de openingspagina’s van het boek, ‘ligt de eeuwigheid te suffen op een oude mat’ – een schitterend beeld dat bol staat van betekenis: saai, heet, groezelig, vadsig, muf, inert, armetierig en onveranderlijk. (…) Ruys komt er thuis, iedere keer opnieuw, hoe mysterieus dat voor hemzelf ook is. En het raadsel wordt nog versterkt door de aanwezigheid van een zekere Djaman, de Madurese vriend uit de titel, die zo ongeveer de incarnatie is van het nietszeggende vlek waar hij woont: hij is uiterst karig met woorden en gebaren, hij heeft nergens een mening over en leest nooit een krant of een boek (vermoedelijk is hij analfabeet), hij heeft meestal geen duidelijke bezigheden, hij is ‘geruisloos’ en ‘misschien zelfs wel een beetje saai’. Toch zou zonder hem de betovering van Pasir Putih meteen verdwenen zijn, aldus Ruys, die door het boek heen Djaman regelmatig direct aanspreekt in de jij-vorm. Hij is cruciaal voor de aantrekkingskracht van die plek, en dat terwijl tegelijkertijd Djaman, zoals Ruys nadrukkelijk meedeelt, hem ‘wezensvreemd’ is. (…) Ruys snapt van die fascinatie na al die jaren eigenlijk nog steeds weinig of niets en met De Madurese vriend doet hij een poging om althans tot een bepaalde mate van inzicht te komen. (…) Het dragende model van dit boek is dan ook het verhaal dat op alle punten in zijn ontwikkeling een afslag kan nemen naar een ander verhaal. Ruys brengt zo als het ware het universum in kaart, gezien vanuit Pasir Putih. (…) Ruys kan over al die ontmoetingen en observaties wel weer een aardig verhaal vertellen, terwijl hij bovendien zo dwalend en meanderend Djaman soms wat naderbij komt en een glimp lijkt op te vangen van diens ‘ware’ aard. (…) Want het gaat zeker ook over het land in dit boek, over Indonesië, en over de relatie die Ruys gedurende ruim vier decennia heeft opgebouwd met deze poreuze en uitermate gastvrije samenleving. (…)
Lees hier verder
Meer over ‘De Madurese vriend’
Meer over Kees Ruys bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Persoonlijk verslag van reizen naar Javaanse badplaats Pasir Putih, in 1947 nog oorlogszone.»

VoorplatMadureseVriend-75Over ‘De Madurese vriend’ van Kees Ruys voor NBD Biblion, 7 juli 2023:
‘De Madurese vriend’ is een persoonlijk verslag over de reizen van de auteur naar een vriend op Madoera. Langzaam reizend nadert de schrijver de Javaanse badplaats Pasir Putih, sinds de jaren zeventig zijn vaste pleisterplaats in Indonesië. Hij trekt zich terug in herinneringen en denkt aan ontmoetingen die tot ontdekkingsreizen leidden, met de armste mensen die hij in zijn leven heeft gekend, maar ook de meest gastvrije en roekeloze. Maar boven alles denkt hij aan Djaman, zijn oudste vriend in Indonesië, die hem bij elk bezoek opwachtte met de mededeling dat hij hem al in een droom zag naderen. Ook schetst het boek een beeld van de ontwikkeling van het kustplaatsje sinds Nederlandse mariniers er in 1947 voet aan wal zetten om het in een oorlogszone te veranderen. Intiem en beeldend geschreven. Voor een breed tot geoefend lezerspubliek. Met kaarten. Kees Ruys (1955) is een bekende Nederlandse auteur. Hij schreef tientallen boeken. Het boek maakt deel uit van de serie: ‘De randgebieden’.
Meer over ‘De Madurese vriend’
Meer over Kees Ruys bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Bijzonder knappe bundel in een rijke schrijfstijl en met een mooie woordkeuze.» – André Oyen

VoorplatRazendestiltes-75KaderOver ‘Razende stiltes’ van Artien Utrecht op Ansiel, 25 november 2022:
De Extazereeks-essays is een voortzetting van de Extazereeks voor korte verhalen en romans die sinds 2016 onder redactie van het literair tijdschrift Extaze door uitgeverij In de Knipscheer werd uitgegeven. De redactie en de uitgever bieden talentvolle essayisten de kans hun werk in een zelfstandige uitgave te presenteren. De essay-reeks wordt bezorgd door Cor Gout (redactie) en Els Kort (vormgeving). De tweede bundel in de reeks, ‘Razende stiltes’, laat ons kennis maken met Artien Utrecht (1950), van huis uit stedenbouwkundige. Ze is het grootste deel van haar leven als onderzoeker en projectmedewerker werkzaam geweest in de internationale samenwerking. Altijd binnen het domein van maatschappelijke organisaties. Daarin bekleedde zij posities waarin de strijd voor mensenrechten vooropstond. Opgegroeid in Indonesië, kwam zij op haar twintigste naar Nederland. In 2018 begon zij met het schrijven van essays, waarvan enkele gepubliceerd zijn in het literair tijdschrift Extaze. ‘Razende stiltes’ is een bijzonder knappe bundel met essays over onderwerpen rond kunst, architectuur, cultuur, sociologie en politiek. Aan alle essays ligt de persoonlijke ervaring van de schrijfster ten grondslag. In een persoonlijke en soms bloemrijke stijl geschreven. Met enkele zwart-witfoto’s. De elf opgenomen essays zijn ondergebracht in drie afdelingen: Taal van de stilte, Transities en De stiltes van geweld. Beginnend bij kunst en architectuur, zoals beleefd in Japan maar niet alleen daar, beweegt het schouwspel dat ons geboden wordt zich naar groepen vluchtelingen die zich tussen hoop en vrees naar het noordelijke halfrond begeven. Sporen terug leiden naar de nalatenschap van het koloniaal racisme in Nederlands-Indië/Indonesië, en heen naar de verwoestende gevolgen van de genocidale massamoorden en verdwijningen in het Indonesië van 1965 en daarna. Door het zichtbaar maken van verbindingen met feiten krijgt de gebeurtenis haar betekenis, iets waar Artien Utrecht zich aan zet en wat ze al doende tot kunst weet te verheffen. Bijzonder mooi is haar bespreking en analyse van ‘Exit West’ van Moshin Hamid waarin een verliefd stel een magisch vluchtelingenbestaan beleeft: steeds stappen ze door een deur naar een nieuw leven in een nieuwe omgeving. Alle essays tonen de rijke culturele bagage van de auteur. Zij weet ook de lezer heel nauw bij haar persoonlijke ervaringen te betrekken door een rijke schrijfstijl en een mooie woordkeuze.
Bron
Meer over ‘Razende stiltes’
Meer over Artien Utrecht bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Heimwee wanneer je gaat en heimwee wanneer je verlaat.» – Janny de Heer

Opmaak 1Over ‘Oorlog aan de overkant’ van Sanne Biesheuvel op Boeken vinden hun lezers, 14 september 2022:
Je zou ieder kind van een Indiëveteraan de kostbare schat toewensen die Sanne’s vader voor haar achterliet op zolder. Dagboeken, drie nog wel en persoonlijke herinneringen. (…) Met de dagboeken is een rijke schat aangeboord om de jongeman uit een tuindersfamilie die als dienstplichtig soldaat naar de Insulinde werd gestuurd weer tot leven te wekken. En dat doet ze! Het is heel knap om als dochter, vrouw, je als schrijfster te verplaatsen in je vader en beschrijven hoe hij als jongeman emotioneel in het leven stond. (…) Dirk Biesheuvel geeft tijdens de keuring aan dat hij helemaal geen zin heeft om naar Indië te gaan omdat hij geen mensen wil doden. Deze opmerking was de aanzet tot zijn opleiding tot hospik, ziekenverpleger. (…) Hij was erop voorbereid mensen te verzorgen en helpen beter te maken maar als hospik kreeg hij de meest vreselijke wonden en verminkingen onder ogen. Talloze militairen werden levenloos de kazerne binnengedragen, allemaal slachtoffers van mijnen en hinderlagen. Tragisch duidelijk is beschreven hoe onmogelijk de situatie van de kampongbewoners was. (…) Ondanks de gewelddadige omstandigheden ontstonden vriendschappen tussen de bevolking en de Nederlandse soldaten. (…) Voor al die kinderen van Indiëveteranen die nooit spraken over hun belevenissen aan de Gordel van Smaragd is dit boek een must have. Het boek beschrijft het dagelijks leven in den vreemde, de omgang met elkaar en dat in oorlogstijd. De spanning, het geweld, maar ook liefde en vriendschap, de mores van het land, eten en drinken, de ontberingen, verlangen naar vrede, heimwee. Heimwee wanneer je gaat en heimwee wanneer je verlaat. Verwarde gevoelens neem je mee terug, gevoelens die je bij thuiskomst niet kwijt kunt en daarom doe je er het zwijgen maar toe. Velen namen hun ervaringen mee in het graf, zo niet de vader van Sanne die haar een doos met verhalen naliet. Vanaf zijn wolkje zal hij ze met trots herbeleven.
Lees hier of hier de hele recensie
Meer over ‘Oorlog aan de overkant’
Meer over Sanne Biesheuvel