Aly Freije / Annemarie van Buuren – De donkere kamer. Poëzie en fotografie

VoorplatDonkereKamer-75Aly Freije
De donkere kamer
gedichten
fotografie Annemarie van Buuren
foto omslag Annemarie van Buuren
gebrocheerd in omslag met flappen,
48 blz., geïllustreerd met 14 zwartwit foto’s,
€ 16,50
ISBN 978-94-93214-11-8
eerste druk september 2023

In de zomer van 2021 werkten dichter Aly Freije en fotograaf Annemarie van Buuren samen tijdens het jaarlijks terugkerende kunstproject Monnikenwerk, kunst in de kerk. Zes weken lang reageerden ze, ieder vanuit een andere middeleeuwse kerk in het noorden van Groningen, op elkaars experimenten. Ze onderzochten de beelden en associaties die bovenkwamen en probeerden daar een gezamenlijke vorm voor te vinden.

De donkere kamer is een voortzetting van deze samenwerking. In deze bundel is een belangrijke rol weggelegd voor het besef van de eindigheid en een sterke verbondenheid met de omringende natuur, met de elementen, de planten en dieren en de gevaren die overal dreigen op planeet Aarde. Dichter en fotograaf dwalen door aangetaste landschappen, stuiten op sporen, zijn op zoek naar een zeker evenwicht. Ze moeten beiden ‘de donkere kamer in’ om de betekenissen aan het licht te brengen, ieder in hun eigen genre. Een dichter kan wellicht het onzichtbare bovenhalen en de fotograaf het onzegbare laten zien.

In de interactie tussen beeld en taal ontstaan in tussenruimtes nieuwe gedichten en foto’s die samen een mozaïek vormen. Engelen veranderen in gevleugelden, die tijdens hun reis boodschappen beginnen over te seinen. Wanhoop maar ook verwondering en verlangen gaan hand en hand.

Annemarie van Buuren (1961) zoekt in haar werk graag de grenzen van fotografie op. Van klassieke fotografie met moderne camera’s tot avonturen met oude camera’s, van fotograferen met een conservenblikje tot het ombouwen van het gebouw van de reddingsbrigade tot enorme camera obscura. Voor deze bundel werkte ze veel met een houten droge-plaat camera uit 1880. De papieren negatieven en de ongecorrigeerde lenzen van deze antieke camera geven beelden een extra dimensie: ze gaan niet langer alleen over ruimte, maar ook over tijd. Ze won met haar fine art fotografie internationale prijzen en eervolle vermeldingen.

Aly Freije (1944) bracht haar jeugd door in de Oost-Groninger Veenkoloniën, vlak bij de Duitse grens. Grensganger zijn en tussen de regels het onzichtbare, het leven met verlies en het niet-gezegde bovenhalen was steeds de inzet van haar schrijven. Haar verbondenheid met het landschap speelt daarbij een eigen rol. In 2008 werd aan haar de Duitse Freudenthal-prijs voor Nedersaksische literatuur toegekend. Ze publiceerde in 2009 de Groningstalige poëziebundel Wondpoeier bij Uitgeverij kleine Uil. Daarna volgde Nederlandstalig werk bij Uitgeverij In de Knipscheer:  in 2016 de poëziebundel Door het vanggat,  in 2018 de novelle De vloeivelden in en 2021 de dichtbundel Een engel aan de deur.

De pers over haar eerder werk:
«Het afgelopen jaar waren er heerlijke eerstgeborenen [zoals] het romantisch-zwarte Door het vanggat van Aly Freije.» – Ellen Deckwitz in De Morgen
«Meteen aan het begin van het boek De vloeivelden in worden al je zintuigen aangesproken: het gaat over warmte, licht, geluid. (…) De natuur spiegelt de sfeer van het verhaal, die nu eens weids, dan weer onheilspellend is.» – Nels Fahner in Fries Dagblad
«Wat opvalt in Een Engel aan de deur is dat Freije niets invult (…) maar door de sfeertekening, de stapeling van beelden voel je des te meer, en dat vraagt om rustige herlezing, na rustige herlezing.» – Erik-Jan Hummel op Tzum
«Ik heb nog nooit gedichten over stilte gelezen met zoveel geluiden en lawaai.» – Tonnus Oosterhoff

«Belangwekkend boek over vijf jaren in Europarlement.» – René Zwaap

VoorplatVoorhetVolk1_Opmaak 1.qxdOver ‘Voor het Volk’ van Els de Groen in De Republikein, mei 2019:
Els de Groen schreef een belangwekkend boek over haar vijf jaren in het Europarlement. (…) Het is een soms deprimerend beeld dat Els de Groen schetst in haar boek ‘Voor het volk’. (…) In haar boek waarschuwt ze voor ‘een herhaling van de holocaust’, (…) voor de opkomst van partijen als het Nationaal Front voor de Verlossing van Bulgarije, dat openlijk heeft gepleit voor concentratiekampen voor Roma. (…) In ‘Voor het volk’ schrijft De Groene: ‘Eigenlijk heeft de eenwording van Oost- en West-Europa een volk (…) van zijn rechten beroofd omdat het geen natiestaat met een grens erom heeft. (…).
Lees hier het artikel ‘Tegen de verbruining’ van René Zwaap
Meer over ‘Voor het volk’
Meer over Els de Groen bij ‘Uitgeverij In de Knipscheer’

«Ik ben geboren in 1941 en daardoor te jong om eigen herinneringen aan de oorlog te hebben.» – Ton van Reen

TonvanReenKalverjöbke’ column van Ton van Reen, 18 december 2017:
(…) Veel oorlogsverhalen hoorde ik van de vrouwen uit onze straat die bij mijn moeder op bezoek kwamen. Weduwen, net als zij. (…) Ik heb het altijd vreemd gevonden dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog, zelfs in de heftigste strijd, toch gefilmd werd. De filmers en oorlogsverslaggevers moeten ware helden zijn geweest. Ze stonden vooraan in de zwaarste gevechten en hebben hun werk vaak met de dood moeten bekopen. Ze lieten ons de beelden na die ons na afloop van de oorlog vertelden wat er echt was gebeurd. (…)
Lees hier de column
Meer over Ton van Reen op deze site

«Een uiterst informatief boek.» – Ezra de Haan

Opmaak 1Over ‘Nuttige idioten’ van Els de Groen op Literatuurplein, 23 februari 2016:
Interessant aan Nuttige idioten is vooral hoe het aan de ene kant een ver verleden lijkt te beschrijven: de tijd dat Oost en West door een muur van elkaar gescheiden waren, maar ook die van nu: de tijd waarin Oost en West door een onzichtbare muur van elkaar gescheiden zijn. Je krijgt het idee dat er, los van een korte periode van toenadering, weinig is veranderd. […] Door gebruik te maken van al haar eigen ervaringen en, niet te vergeten, de nodige humor, schetst De Groen de ontwikkelingen sinds het vallen van de muur. Haar nuchterheid is daarbij kenmerkend. […] Els de Groen komt erachter dat de imperialistische vijand van weleer is ingeruild voor meer ‘traditionele’ vijanden: de zigeuners, de joden en de immigranten. De Groen gaat zich verdiepen in de Balkan, wederom een complex deel van de wereld. Ook Bulgarije trekt haar aandacht. […] In 2004 wordt De Groen een Member of European Parliament. […] Vijf jaar maakt De Groen deel uit van het circus dat Europa heet. […] In 2009 gaat Els de Groen ‘op het langste reces dat ze ooit zal hebben.’ Ze verlaat het parlement na jaren voor de rechten van de Roma te hebben gestreden. Waarschijnlijk had ze geen beter moment kunnen kiezen. Een paar jaar later laait de koude oorlog op. Poetin weet keer op keer het westen met zijn acties te verrassen en te verbijsteren. […] Wie zich soms afvraagt, zoals ik, hoe de huidige politiek zo ver uit de hand heeft kunnen lopen, moet Els de Groen raadplegen. Ze was er vaak bij of weet er genoeg van af. Nuttige idioten is daarmee een uiterst informatief boek voor degene die meer wil weten dan de karige quote op zijn IPhone.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Nuttige idioten’

«Jacques Thönissen is een rasverteller.» – Wim Rutgers

MADONNA2Over ‘Sarah de Zwarte Madonna’ van Jacques Thönissen in Antilliaans Dagblad, donderdag 19 november 2015:
Het verhaal is een eerbetoon aan de zigeuners. Centraal staat daarbij de Zwarte Madonna, die in Saintes Maries de la Mer in Zuid-Frankrijk vereerd wordt, een madonna die als beschermheilige ingeroepen wordt in alle aspecten van het dagelijkse leven en die genezende kracht zou hebben. De roman is meer dan alleen een oorlogsroman. Het verhaal gaat over het leven van alledag op het platteland in Midden-Limburg, in een milieu van jongeren en mensen op leeftijd, twee rivaliserende boeren op grote boerderijen, een wat op de achtergrond figurerende rijke en aanzienlijke rentmeester én de zigeuners die in de kleine gemeenschap zowel acceptatie als weerstand oproepen. (…) Jacques Thönissen is een rasverteller. Het schrijfplezier straalt van elke pagina. Dat is in zijn gemakkelijk leesbare stijl direct al duidelijk. Jacques Thönissen heeft zijn geboortestreek al decennia lang verlaten maar hij weet de sfeer van het katholieke platteland van zijn jeugd nog feilloos op te roepen. Hij is een schilder met woorden.
Lees hier het artikel
Meer over ‘Sarah de Zwarte Madonna’
Meer over Jacques Thönissen bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Een sterk en broodnodig boek.» – André Oyen

MADONNA2Over ‘Sarah de Zwarte Madonna’ van Jacques Thönissen op Ansiel, 8 november 2015:
Het plot van deze mooie familieroman kent verschillende verhaallijnen, het boerenleven in Nederlands Limburg, de omgang met zigeuners, de kennismaking met Sara, de patroonheilige, de passies van de jongeren en ten slotte de gruwel van de oorlog. Maar Sara heeft toch wel een heel belangrijke plaats in dit werk. (…) Een andere overlevering beschrijft Sara als stamhoofd van een Roma-gemeenschap die aan de monding van de Rhône leefde. Eens per jaar haalde de gemeenschap tijdens een religieuze ceremonie het beeld van Ishtari (Astarte) uit de tempel waarna het in processie naar de zee werd gedragen en gebaad werd. Op een dag had Sara een visioen, waarin ze de boodschap kreeg dat de heiligen die aanwezig waren bij Jezus’ dood zouden komen en dat zij hen moest helpen. Sara zag hen daarop aankomen in een boot over een onstuimige zee, waardoor de boot niet kon aanmeren. Maria Salomé wierp haar omslagdoek op de golven en Sara kwam erover naar hen toe. Ze hielp de opvarenden vervolgens door middel van gebed aan land te komen. Jaarlijks verzamelen veel met name Romapelgrims zich op 24 mei in Saintes-Maries-de-la-Mer. Op deze dag wordt het beeld van de Zwarte Sara uit de crypte van de Notre-Dame-de-la-Mer in gehaald en naar de zee gedragen. Sommige onderzoekers zien parallellen tussen deze bedevaart en de verering van de hindoe-godin Káli. De verering van Sint Sara wordt niet officieel erkend door de Rooms-katholieke Kerk en daar knelde het schoentje in het zéér katholieke Limburg. Het personage dat het verhaal zowat leidt is boerendochter Ankie. Zij heeft een vlotte omgang met de zigeuners en wanneer zij door de val van haar paard, gebrekkig blijft komt zij en met haar heel het dorp in de ban van Sarah de Zwarte Madonna. Jacques Thönissen heeft een sterk en broodnodig boek geschreven. Net als Felicita Vos in ‘Duivelsklauw’ kaart ook hij de vervolging van de zigeuners in WO II aan en dat is toch nog altijd broodnodig. Verder is het ook op literair vlak een aangenaam boek om te lezen alleen al omwille van het nauwkeurig beschreven tijdsbeeld dat hij geeft over de Limburgse samenleving van voor en tijdens De Tweede Wereldoorlog.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Sarah de Zwarte Madonna’
Meer over Jacques Thönissen bij Uitgeverij In de Knipscheer

«Bevat heel wat nuttige informatie.» – Jef Abbeel

Opmaak 1Over ‘Nuttige idioten. Voor, na en door de Muur’ van Els de Groen op Histoforum, 25 november 2015:
De naam “Nuttige idioten” werd begin jaren ’80 in Nederland gegeven aan mensen zoals schrijfster Els de Groen, die veel naar het Oostblok reisden. Het boek verdient wel een positievere titel, want het bevat heel wat nuttige informatie. De schrijfster trok meer dan twintig jaar lang door de Sovjet-Unie en de landen van Oost-Europa. Ze beschrijft hoe ze in de jaren ’80 in Moskou ontvangen (en in ’t oog gehouden) werd door de Schrijversbond, hoe het eten eruit zag, hoe leeg de winkels waren, hoe de kranten zwegen over de ramp in Tsjernobyl (1986) en hoe onwetende soldaten de boel moesten opkuisen, hoe moeizaam de contacten verliepen en hoe die schrijvers zich voelden en gedroegen wanneer ze tijdens Gorbatsjovs perestrojka in Nederland op bezoek mochten komen. (…) Ze vertelt ook over de verwoestingen in Irak en de gevolgen van 500 ton “depleted” uranium uit de oorlogen van 1991 en 2003, 40 keer de hoeveelheid die in Joegoslavië gedropt werd. (…) Ze eindigt met de oorlog in Oekraïne en de moord op Poetin-criticus Boris Nemtsov (27.02.15), omdat hij kritiek uitte op de Russische oorlog in Oost-Oekraïne. Het boek is met veel kennis van zaken geschreven. Het bevat helaas weinig lichtpuntjes : het gaat van de ene naar de andere wantoestand. En na de val van de Muur, is de muur van onbegrip tussen Oost en West overeind gebleven, ondanks de pogingen van de auteur om daar iets aan te verhelpen.
Lees hier de recensie
Meer over ‘Nuttige idioten’

«Als de rijke beelden van de film ‘Novecento’.» – Ezra de Haan

MADONNA2Over ‘Sarah de Zwarte Madonna’ van Jacques Thönissen in Antilliaans Dagblad, woensdag 11 november 2015:
Als lezer krijg je het gevoel dat het leven zoals het eeuwenlang was geweest werd weggevaagd om nooit meer hersteld te mogen worden. Het verhaal geeft je een nostalgisch gevoel, vooral omdat er, ondanks de problemen die ook die dagen kende, zoveel rust in die wereld lijkt te heersen. Het verhaal maakt duidelijk dat zigeuners als seizoenarbeiders tijdelijk deel van de gemeenschap uitmaakten. (…) Je ontkomt er niet aan in deze roman aan de rijke beelden van de film Novecento te denken. Alleen speelt het zich nu in Limburg af en is er sprake van de indertijd haast onmogelijke vriendschap en liefde tussen Limburgers en zigeuners. (…) Daarmee is Sarah de Zwarte madonna een eerlijke weergave van een lang vervlogen wereld, opgebouwd uit anekdotes en verhalen die de geschiedenis van Noord-Limburg en die van de zigeuners die er ooit rondtrokken met grote verve vastlegt.
Lees hier en hier de recensie. Op 8 december 2015 ook geplaatst op Caraïbisch Uitzicht
Meer over ‘Sarah de Zwarte Madonna’
Meer over Jacques Thönissen bij Uitgeverij In de Knipscheer

Els de Groen – Nuttige Idioten. Essay

Opmaak 1Els de Groen
Nuttige Idioten
Voor, na en door de Muur

Essay
Paperback, 134 blz., € 14,50
Eerste uitgave 2015
ISBN 978-90-6265-886-2

Muren hebben iets treurigs: ze verrijzen uit angst. De langste muur ter wereld is de Chinese muur, de meest politieke is de muur in Berlijn. In 1989 werd hij bestormd en vernietigd door Oost- en West-Berlijners, die elkaar uitzinnig van vreugde in de armen vielen. De Koude Oorlog leek voorbij. Maar sinds de strijd in Oekraïne, met zijn duizenden burgerslachtoffers, onder wie de inzittenden van vlucht MH17, weten we dat één muur tussen Oost en West nooit is afgebroken: die van het onbegrip.
Els de Groen raakte gefascineerd door het onbekende en ontoegankelijke Oosten. Toen, begin jaren tachtig, werd ze nog geplaatst in de categorie ‘Nuttige Idioten’. Die benaming werd voor haar een geuzennaam. Ze reisde 20 jaar door Rusland en de landen van Oost-Europa. Ze schreef er een groot aantal boeken over die ter plekke veel aftrek vonden. Haar kritiek op de Europese Unie kwam haar te staan op de uitnodiging ‘het dan zelf maar te komen oplossen’. Van 2004 tot 2009 was ze lid van het Europees Parlement.
Vandaag klinkt opnieuw de roep om beschermende grenzen en muren. Maar schuilen gaat niet meer, stelt De Groen. ‘Van een vestingvolk zijn we vlaktebewoners geworden, kwetsbaar op een manier die niet meer te harnassen valt. Deden we vroeger ons best ons van anderen te onderscheiden, nu worden we gedwongen te zoeken naar overeenkomsten.’
Met Nuttige Idioten levert Els de Groen met krachtige 23 columnachtige hoofdstukken een bijdrage aan (het begin van) een inhoudelijke discussie over hoe-nu-verder.
Meer over ‘Nuttige Idioten’

Felicita Vos te gast bij NTR Dichtbij Nederland

DuivelsklauwVoorplat75Op dinsdag 1 juli was schrijfster Felicita Vos een uur lang de gast van Naeeda Aurangzeb in het NTR radio-avondprogramma ‘Dichtbij Nederland’ naar aanleiding van haar ‘Duivelsklauw’. Als dochter van een Roma vader en een Nederlandse moeder ontdekte zij al jong hoe culturen kunnen schuren.
Klik hier voor de uitzending
Meer over ‘Duivelsklauw’